بررسی تاثیر حسابرسی داخلی بر تقویت کنترلهای داخلی

بررسی تاثیر حسابرسی داخلی

بر تقویت کنترلهای داخلی

پدیدآورندگان:‌ دکتر حسین پناهیان
‌محبوب حامدی
علیرضا اقبالی‌عموقین

 

 

مقدمه
بحث نظارت بر عملکرد سازمان، یکی از وظایف مهم و اصلی مدیریت عالی یک سازمان محسوب می‌گردد. جهت تحقق این وظیفه مهم و کلیدی، سازمانها واحدی را زیر نظر مستقیم مدیرعامل سازماندهی می‌نمایند که به‌عنوان بازوی مدیرعامل عمل می‌کند و با نظارت کامل بر عملکرد واحدهای اجرایی و ستادی، تصویری شفاف از سازمان با توجه به فرازونشیبها، موفقیتها و عدم پیشرفتها و نقاط ضعف به‌ مدیریت عالی سازمان منعکس می‌نماید. واحدهایی که چنین وظایف حساسی را به‌عهده دارند، زمانی موفق خواهند بود که مجموعه عملکرد آنها در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی اثربخش باشد (Goodwin, 2003). لذا ارزیابی اثربخشی عملکرد واحدهای نظارتی سازمانها امری ضروری است تا میزان اثربخشی و موفقیت و عوامل موثر درآن شناسایی و در جهت تقویت عوامل برنامه‌ریزی گردد.

وظایف حسابرسی داخلی
طبق آخرین تعریفی که انجمن حسابرسان داخلی (IIA) در بخش چارچوب تدوین استانداردهای بین‌المللی¹ خود در اکتبر2008 ارائه کرده است، “حسابرسی داخلی یک فعالیت اطمینان‌دهی و مشاوره‌ای مستقل و بی‌طرفانه به‌منظور افزودن ارزش و بهبود عملکرد سازمان است که به سازمانها در دستیابی به اهدافشان از طریق ایجاد رویکردی منظم به‌منظور ارزیابی و بهبود اثربخشی مدیریت ریسک، کنترل و فرایندهای راهبری، کمک می‌کند.” خدمات اطمینان‌دهی عبارت است از رسیدگی عینی و هدفمند به شواهد، با هدف ارزیابی مستقل فرایندهای مدیریت ریسک، کنترل و نظام راهبری سازمان. این ارزیابی شامل امور مالی، عملکرد، رعایت قوانین و مقررات و سیستم امنیتی می‌باشد (Basel Committee on Banking Supervision, 2002). بنابراین خدمات اطمینان‌دهی متضمن ارزیابی بی‌طرفانه شواهد توسط حسابرسی داخلی جهت اظهارنظر یا نتیجه‌گیری مستقل در رابطه با یک فرایند، سامانه یا سایر موضوعهای حسابرسی داخلی است. ماهیت و دامنه کارهای اطمینان‌دهی توسط حسابرسی داخلی تعیین می‌شود. خدمات مشاوره‌ای عبارت است از فعالیتهای مشاوره‌ای و خدمات مرتبط که ماهیت و دامنه آن بدون اینکه حسابرسان داخلی مسئولیت مدیریت را به‌عهده گیرند، به‌منظور افزایش ارزش و بهبود فرایندهای مدیریت ریسک، کنترل و نظام راهبری سازمان، به شرکت ارائه می‌شود. خدمات مشاوره‌ای از ماهیت پیشنهادی و مشورتی برخوردار است و به‌طور معمول بنا به درخواست مشخص صاحبکار حسابرسی داخلی انجام می‌شوند. ماهیت و دامنه کارهای مشاوره تابع توافق صاحبکار با حسابرسی داخلی می‌باشد.

تحقیقات انجام‌شده
محمد حسین حسینی (1380) به بررسی اثر حسابرسی داخلی در صنعت گاز ایران که یکی از صنایع مهم در کشور و در بخش انرژی می‌باشد، پرداخته است. این تحقیق نشان می‌دهد که حسابرسی داخلی در صنعت گاز ایران اثربخش نمی‌باشد. به‌عبارت دیگر، اهداف حسابرسی داخلی در صنعت گاز ایران تحقق پیدا نکرده است (حسینی، 1380).
مهدی آقا جعفری (1380) به بررسی اثربخشی حسابرسی داخلی در شرکت ملی نفت ایران پرداخته است. در این راستا ارتباط (اهمیت) هر یک از عوامل شناسایی‌شده در این تحقیق بر اثربخشی حسابرسی داخلی مورد بررسی قرار گرفته است. براساس نتایج، ملاحظه گردید در حسابرسی داخلی شرکت ملی نفت ایران، عوامل استقلال حسابرسی داخلی از فعالیتها و عملیاتی که رسیدگی می‌کند، وجود اهداف تعیین‌شده، در برگرفتن جنبه مالی کنترلهای داخلی، استفاده از نیروهای زبده از نظر علمی و تجربی، وجود دستورالعمل‌های مدون جهت اجرای عملیات حسابرسی، رعایت دستورالعمل موجود، تبعیت از موازین رفتار و آیین حرفه‌ای رعایت می‌شود (محمودی، 1385)
چی چن (Chi Chen, 2003) و همکارانش در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که حسابرسی داخلی بر عملکرد کلی شرکتهای تایوانی تاثیر داشته است و میزان این آثار رابطه مستقیمی با ضعف عملکرد هیئت‌مدیره شرکت دارد. همچنین نقش پررنگ‌تری در جهت کنترل مدیران ارشدی که مستقل و حرفه‌ای می‌باشند، ایفا نموده است.
در تحقیق انجام‌شده توسط نگارندگان،‌تاثیر حسابرسی داخلی بر تقویت کنترلهای داخلی در شرکت ملی نفت ایران بررسی شده است. فرضیه اصلی تحقیق به تاثیر حسابرسی داخلی در تقویت کنترل داخلی در قالب خدمات مشاوره‌ای و اطمینان‌بخشی می‌پردازد. فرضیه فرعی اول می‌گوید: “حسابرسی داخلی شرکت نفت ایران در ارائه خدمات مشاوره‌ای در جهت تقویت کنترلهای داخلی تاثیر دارد.” و فرضیه فرعی دوم اشاره دارد که ”حسابرسی داخلی شرکت ملی نفت ایران در ارائه خدمات اطمینان‌دهی درجهت تقویت کنترلهای داخلی تاثیر دارد.”
بررسی اظهارنظر پاسخ‌دهندگان که به سه سطح لیسانس، فوق‌لیسانس و دکتری تقسیم گردیده‌اند، نشان می‌دهد که بین سطح تحصیلات و شدت تاثیر متغیر منظورشده در پرسشهای تحقیق رابطه مستقیم وجود داشته است. بدین معنی افرادی که از سطح تحصیلات بیشتری برخوردار بوده‌اند، تاثیر بیشتری را قائل بوده و با توجه به سطح تحصیلات، گزینه‌هایی با سطح تاثیر بیشتر را انتخاب کرده‌اند. 
بررسیها همچنین نشان داد افرادی که تحصیلات مرتبط نسبت به حسابرسی دارند تاثیر بیشتری را قائل بوده و با توجه به رشته تحصیلات، گزینه‌هایی با سطح تاثیر بیشتر را انتخاب کرده‌اند. 
اظهارنظر پاسخ‌دهندگان که چهار رده رییس حسابرسی، سرپرست ارشد، سرپرست و حسابرس را در بر می‌گرفت، نشان می‌دهد که بین رده سازمانی و شدت تاثیر متغیر منظورشده در پرسشهای تحقیق رابطه مستقیم وجود داشته است؛ یعنی افرادی که از رده سازمانی بالاتری برخوردار بودند، گزینه‌هایی با سطح تاثیر بیشتر را انتخاب کرده بودند. 
پرسشهای اصلی این تحقیق شامل 20 سئوال در دو محور اساسی خدمات مشاوره‌ای و اطمینان‌بخشی طراحی گردیده بود که گزینه‌های «تاثیر مناسب» و «کامل» به‌عنوان نظر موافق و گزینه‌های «عدم تاثیر»، «تاثیر کم» و «تاثیر نسبی» به‌عنوان نظر مخالف تعبیر شده بود. 
در این تحقیق، با توجه به فرضیه فرعی اول که بیان می‌نماید: “حسابرسی داخلی شرکت ملی نفت ایران در ارائه خدمات مشاوره‌ای در جهت تقویت کنترل داخلی تاثیر دارد”، می‌توان با سطح اطمینان 95 درصد این ادعا را پذیرفت. در این خصوص فرضیه فرعی اول خود نیز به شش فرض آماری تقسیم شده که حسابرسی داخلی در تشخیص مشکل و ارائه آن به هیئت‌مدیره و مدیران شرکت مورد رسیدگی، جمع‌آوری اطلاعات برای تصمیم‌گیری مدیریت شرکت مورد رسیدگی، پیشنهاد تغییرات اصلاحی شرکت مورد رسیدگی و پیشنهاد راه‌حل برای رفع مشکلات شرکت مورد رسیدگی تاثیرگذار بوده است (فرضهای آماری اول تا چهارم). ولی در خصوص پیگیری‌ها و کمکهای حسابرسی داخلی بر اجرای پیشنهادها و افزایش ارزش و بهبود فرایند مدیریت ریسک در شرکت مورد رسیدگی تاثیر کمرنگ‌تری داشته است (فرضهای آماری پنجم و ششم).
با توجه به فرضیه فرعی دوم که بیان می‌نماید: “حسابرسی داخلی شرکت ملی نفت ایران در ارائه خدمات اطمینان‌بخشی در جهت تقویت کنترل داخلی تاثیر دارد”، می‌توان با سطح اطمینان 95 درصد این ادعا را پذیرفت. در این خصوص، فرضیه فرعی دوم خود نیز به چهارده فرض آماری تقسیم شده که می‌توان گفت حسابرسی داخلی در قابل اتکا بودن اطلاعات مالی و گزارشگری، کنترل در اجرای بهتر قوانین و مقررات، شناسایی شاخصها و پیشگیری از سوء‌استفاده‌های احتمالی، حفظ استقلال و بی‌طرفی در ارائه گزارشها، بررسی موارد ارجاعی توسط هیئت‌مدیره و مدیرعامل به‌منظور آگاهی دادن آنها در جهت تحقق اهداف تعیین‌شده و برآورده نمودن انتظارات مدیریت در زمینه دامنه‌کار، تاثیرگذار بوده است (فرضهای آماری اول، دوم، سوم، چهارم، پنجم و سیزدهم). ولی در شناخت نقاط بحرانی با توجه به مسائل محیطی و رسیدگی و ارائه پیشنهاد، مدیریت ریسک و کنترل، هدایت شرکت به‌سمت تحقق اهداف پیش‌بینی‌شده کوتاه‌مدت، افزایش اثربخشی (میزان دستیابی به اهداف)، افزایش کارایی عملیات شرکت (تامین کردن حداکثر بازده با استفاده از روشهای بهینه و با صرف حداقل منابع انسانی)، حداقل کردن هزینه‌های مالی و استفاده از منابع سازمان با حفظ کیفیت مناسب و تعیین ساختار مناسب سرمایه و کارآزموده و حرفه‌ای بودن کارکنان حسابرس داخلی تاثیر کمرنگ‌تری داشته است (فرضهای آماری ششم، هفتم، هشتم، نهم، دهم، یازدهم، دوازدهم و چهاردهم). 
همچنین در آزمون جامعی که از کلیه داده‌های خدمات مشاوره‌ای و اطمینان‌بخشی به‌عمل آمد (آزمون فرضیه اصلی، جدول 1) با سطح اطمینان 95 درصد، سطح معناداری0/000 و نسبت موافقین به مخالفین 0/53 بیانگر این موضوع است که حسابرسی داخلی شرکت ملی نفت ایران در ارائه خدمات مشاوره‌ای و اطمینان‌دهی درجهت تقویت کنترلهای داخلی تاثیرگذار بوده است. 

 

جدول -1 نتایج حاصل از آزمون نسبت در مورد خدمات مشاوره‌ای و اطمینان‌بخشی
 

متغیر	تاثیر	نحوه تعریف پذیرش	تعداد داده هر گروه	نسبت مشاهده‌شده	تست آزمون	سطح معناداری
فرضیهاصلی	تاثیر ندارد	3≥	376	0/47	0/6	0/000
	تاثیر دارد	3<	423	0/53
			799	1

نتیجه‌گیری
با توجه به رویکرد جدید انجمن حسابرسان داخلی درخصوص انتظارات هیئت‌مدیره از حسابرسی داخلی، محقق سوالات پرسشنامه را در دو حوزه خدمات مشاوره‌ای و اطمینان‌بخشی تنظیم نمود. در حوزه خدمات مشاوره‌ای، متغیرهای تشخیص مشکل و ارائه آن به هیئت‌مدیره، جمع‌آوری اطلاعات برای تصمیم‌گیری مدیریت، پیشنهاد تغییرات اصلاحی و پیشنهاد راه‌حل برای حل مشکلات حاکی از تاثیرگذاری حسابرسی داخلی در تقویت کنترل داخلی در حوزه خدمات مشاوره‌ای می‌باشد. متغیر افزایش ارزش و بهبود فرایند مدیریت ریسک و پیگیری برای اجرای پیشنهادات تاثیر کمرنگ را بر تقویت کنترل داخلی در حوزه خدمات مشاوره‌ای داشته است. اما در کل فرضیه فرعی اول تحقیق بیانگر تاثیرگذاری حسابرسی داخلی شرکت ملی نفت ایران در ارائه خدمات مشاوره‌ای در جهت تقویت کنترلهای داخلی می‌باشد. در حوزه خدمات اطمینان‌بخشی، متغیرهای قابل اتکابودن اطلاعات مالی و گزارشگری، اجرای بهتر قوانین و مقررات، شناسایی شاخصها و پیشگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی، استقلال و بیطرفی، بررسی موارد ارجاعی هیئت‌مدیره و برآورده کردن انتظارات مدیریت حاکی از تاثیرگذاری حسابرسی داخلی در تقویت کنترل داخلی در حوزه خدمات اطمینان‌بخشی می‌باشد. متغیرهای شناخت نقاط بحرانی، کنترل مدیریت ریسک، هدایت شرکت به سمت تحقق اهداف پیش‌بینی‌شده کوتاه‌مدت و بلندمدت، افزایش میزان دستیابی به اهداف و افزایش کارایی عملیات شرکت، حداقل‌کردن هزینه‌های مالی و استفاده از منابع سازمان با حفظ کیفیت مناسب و کارآزموده و حرفه‌ای بودن حسابرسان داخلی تاثیر کمرنگ را بر تقویت کنترل داخلی در حوزه اطمینان‌بخشی داشته است. اما در کل فرضیه فرعی دوم تحقیق بیانگر تاثیرگذاری حسابرسی داخلی شرکت ملی نفت ایران در ارائه خدمات اطمینان‌دهی درجهت تقویت کنترلهای داخلی می‌باشد. 
همچنین در آزمون جامعی که از کلیه داده‌های خدمات مشاوره‌ای و اطمینان‌بخشی به عمل آمد (فرضیه اصلی تحقیق) بیانگر تاثیر حسابرس داخلی شرکت ملی نفت ایران در ارائه خدمات مشاوره‌ای و اطمینان‌بخشی درجهت تقویت کنترلهای داخلی می‌باشد.

پانوشت:
1- International Professional Practices Framework (IPPF)

منابع:
• آقاجعفری مهدی، بررسی اثربخشی حسابرسی داخلی در شرکت ملی نفت ایران، پایان نامه، دانشگاه تهران، 1380 
• حسینی محمدحسین، بررسی اثربخشی حسابرسی داخلی در صنعت گاز ایران، پایان‌نامه، دانشگاه مدرس، 1380 
• محمودی ابوالفضل، بررسی اثربخشی حسابرسی داخلی در نظام بانکی ایران، پایان‌نامه دانشگاه شهید بهشتی، 1385 
• Basel Committee on Banking Supervision, Internal Audit in Bank the Supervisor‘s Relationship With Auditors, Internet, www.bis.org, Agust 2002
• Chi Chen Kun, Study of Corporate Governance and International Auditing Operate in Taiwan MBA, Internet, www.Google.com, 2003
• Goodwin Jenny, The Influence of Corporate Governance Mechanisma on the Quality of Financial Reporting and Auditing, Internet, ssrn.com, 2003 
• IIA, International Standards for the Professional Practice of Internal Auditing (Standards), Internet, www.theiia.org