سایت تخصصی حسابداران خبره ایران

ارائه مطالب تخصصی حسابداری و حسابرسی و قوانین

سایت تخصصی حسابداران خبره ایران

ارائه مطالب تخصصی حسابداری و حسابرسی و قوانین

حسابرسی اقلام ترازنامه ای (وجوه نقد، اوراق بهادار و حقوق صاحبان سهام)

 

به نام شاهد امروز که قاضی فرداست

حسابرسی اقلام ترازنامه ای (وجوه نقد، اوراق بهادار و حقوق صاحبان سهام)
ارائه دهنده: سرکار خانم زاهدی

مقدمه:
بین آنچه استفاده کنندگان صورتهای مالی از گزارش صورتهای مالی از گزارش حسابرسان در میابند و آنچه حسابرسان گمان دارند گزارش آنان بیان می کند، فاصله ای وجود دارد.جهت کاهش این فاصله در گزارشات حسابرسی تغییرات بی سابقه ای در استانداردهای پذیرفته شده پدید آمده که شما می توانید آن را در کتابهای اصول حسابرسی سازمان حسابرسی مشاهده نمائید.
این ارائه حاوی چرخه های مختلف کنترلهای داخلی و تکنیکهای حسابرسی به طور منظم و قابل درک را به بحث میگذارد.البتّه به دلیل تعدّد اقلام ترازنامه فقط به حسابرسی وجوه نقد،اوراق بهادار قابل داد و حقوق صاحبان سرمایه بسنده شده است.

چکیده:
چگونگی برخورد حسابرسان با وجوه نقد و اوراق بهادار قابل داد و ستد که حاوی داراییهای با نقدینگی بسیار زیاد هستند و اغلب این دو دارایی را با هم جایگزین میکنند در این ارائه مورد بحث قرار می گیرد.ضمناً حسابرسی حقوق صاحبان سرمایه نیز به صورت اختصار در این مبحث ارائه خواهد شد.

منابع و ماهیت وجوه نقد:
وجوه نقد معمولاً شامل وجوه نزد بانکها (حساب جاری)،وجوه موجود در صندوق،تنخواه گردان و به ندرت، شامل موجودی حسابهای پس انداز است.
حسابهای بانکی همانند حسابجاری اشخاص و یا دسته چک است.گاه ، بر اساس مفاد قراردادهای دریافت وام بانکی ، موجودی حساب بانکی نباید ار مبلغ معینی کمتر شود که به آن مانده جبرانی (Compensating Balance) گویند.
حسابجاری ویژه حقوق و دستمزد و تنخواه گردان ،حسابهایی با مانده ناچیز هستند که،هنگام پرداخت حقوق و دستمزد چکی به مبلغ خالص حقوق و دستمزد از حسابجاری شرکت تنظیم و به حسابجاری حقوق و دستمزد واریز می شود.
تنخواه گردان که برای مخارج ناچیز استفاده میگردد، در موارد نیاز و پس از تمام شدن موجودی آن، مجددّاٌ وجه آن در اختیار متصدّی تنخواه گردان قرار داده می شود.
نظارتهای معمول صاحبکار و روشهای بررسی آن بیشتر اشتباهاتی را که در اینگونه حسابها رخ میدهد را کشف می کند.از طرف دیگر ، ماهیّت نقدینگی این حسابها ،خطر کشف نشدن آنها را افزایش میدهد.

هدفهای حسابرسان از رسیدگی به وجوه نقد تعیین موارد زیر می باشد:
1- کفایت کنترل داخلی معاملات نقدی.
2- اعتبار مبالغ ثبت شده (وجود و مالکیّت).
3- ثبت دفاتر بودن تمام حسابهای وجوه نقد(کامل بودن).
4- صحّت محاسبات ریاضی جداول و صورتهای وجوه نقد و مطابقت آنها با حسابهای دفتر کل(صحّت محاسبات ریاضی).
5- کفایت افشا و مطلوبیّت ارائه وجوه نقد، شامل وجوه با محدودیت مانند: وجوه جبرانی .
حسابرسان برای حسابرسی وجوه نقد به اثبات هر گونه درآمد بهره حاصل از سپرده کردن وجوه نقد نیز خواهند پرداخت .

خطرات مانده وجوه نقد:
خطر اوّل بیش از واقع نشان داده شدن وجوه نقد :
کسری وجوه نقد ممکن است تنها با افزودن یک چک واهی به موجودی پایان سال یا حذف یک چک صادره اما ارائه نشده به بانک تا پایان سال از صورت مغایرت بانک ، پنهان گردد.توجه کنید که حذف یک چک از صورت مغایرت بانک می تواند نشانه یک اشتباه یا یک تخلّف باشد : برای مثال سیستم ضعیف کنترل داخلی می تواند سبب وضعیتی شود که در آن، ثبت نشدن چک یاد شده جزء پرداختهای نقدی، از اشتباه انسانی ناشی شده باشد.از طرف دیگر آن چک می تواند با وجود ثبت در حساب به عنوان یک پرداخت نقدی از صورت چکهای ارائه نشده به بانک صورت مغایرت حذف گردد تا بر تخلّف کسی که آگاهانه از وجه آن سوء استفاده کرده است سرپوش گذارده شود.

خطر دوم مواردی که مانده وجوه نقد صحیح است اما باید بیشتر باشد:
مشکل حسابرسان نادرست بودن مبلغ وجوه نقد نیست ، بلکه صرف تخلّف و اثر آن بر سایر حسابهاست در نتیجه حسابرسان پرسشهای اساسی زیر را مطرح می کنند:
1- آیا دفاتر و مدارک صاحبکار،تمام معاملات نقدی رخ داده در طول سال را منعکس می کند؟
2- آیا تمام پرداختهای نقدی دارای مجوز بوده و برای مقاصد تجاری صورت گرفته است؟

نمونه هایی از تخلّفاتی که می تواند در اثر جستجو برای یافتن پاسخ این سوالات افشا شود به شرح زیر است:
1-برداشت از وجوه نقد دریاقتی قبل از ثبت آنها.
2-پرداخت بابت مواد و کالایی که دریافت نشده است.
3-پرداختهای تکراری.
4-پرداخت اضافی به کارکنان یا پرداخت به کارکنان واهی.
5-پرداخت بابت مخارج شخصی رؤسا یا اشخاص وابسته.

اهمیت حسابرسی وجوه نقد:
شمارش موجودی یک تنخواه گردان کوچک ، که از لحاظ کلّیّت وضعیت مالی بی اهمّیّت است، حسابرسان را در ارائه یک نظر مستقل نسبت به صورتهای مالی، چندان یاری نمیرساند.با وجود این علی رغم مبلغ اندک وجوه نقد که در ترازنامه نشان داده می شود، حسابرسان در مقایسه با سرفصلهای ترازنامه ، وقت بیشتری را صرف رسیدگی به آن می کنند.
گرچه مانده وجوه نقد در پایان سال ممکن است نسبتأ ناچیز باشد اما جمع مبالغ ورودی و خروجی به حساب وجوه نقد در طول سال اغلب به مراتب بیشتر از هر حساب دیگری است، در نتیجه رسیدگی به وجوه نقد در هر کار حسابرسی از اهمّیّت ویژه ای برخوردار است.حسابرسان بر وجوه نقد تأکید نسبی دارند دلیل اوّل اینکه بدهیها،درآمد، هزینه ها و اغلب دارائیها با وجوه نقد سر و کار دارند،ودلیل دیگر رسیدگی بیشتر به وجوه نقد آن است که بیشترین وسوسه را برای سرقت و سوء استفاده رابرمی انگیزد و ضمناً خطر ذاتی دارائیهای سیّال بالاست و واکنش حسابرسان در این گونه موارد پی جویی بیشتر است.اما به حال کشف تقلّب تنها در صورتی بر مطلوبیت ارائه صورتهای مالی اثر می گذارد که مبلغ تقلّب با اهمّیّت باشد.
گهگاه ،حسابرسان ممکن است با تقلّبات کوچک کارکنان برخورد کنند.حسابرسان پس از اطمینان از اینکه تقلّب مذبور نمی تواند اثر با اهمّیّتی بر صورتهای مالی داشته باشد باید پیش از پی جویی بیشتر موضوع را با مدیریت و کمیته حسابرسی هیئت مدیره در میان بگذارند.

کنترل داخلی وجوه نقد:
امور مالی شرکت ،که معمولاً زیر نظر خزانه دار است ، بیشترین مسؤلیت امور مربوط به وجوه نقد را به عهده دارد. انجام دادن امور دریافت و تحویل وجوه نقد به بانک،امضاء چکها، سرمایه گذاری وجوه نقد مازاد بر نیاز و حفاظت از وجوه نقد ، اوراق بهادار قابل داد و ستد و سایر داراییهای قابل داد و ستد از جمله وظائف امور مالی است. علاوه بر این امور مالی باید بودجه وجوه نقد را تهیّه کند و در موارد نیاز ترتیب تأمین مالی کوتاه مدّت و بلند مدّت را بدهد.

مناسبترین حالت آن است که وظائف امور مالی و حسابداری به گونه ای تلفیق شود که از برآورده شدن موارد زیر اطمینان دهد:
1- تمام وجوه نقدی که باید وصول شود ،در واقع دریافت شده ،به دقّت ثبت گردیده و به موقع به بانک واگذار شده است.
2- پرداختهای نقدی تنها برای هدفهای مجاز صورت گرفته و به درستی ثبت دفاتر شده است.
3- موجودی وجوه نقد در حد کفایت ،نه بیشتر ،و بر اساس پیش بینی دریافت و پرداختهای مربوط به عملیات عادی نگهداری شود.
قواعد کلی برای دستیابی به کنترلهای داخلی وجوه نقد:
1- به هیچ یک از کارکنان اجازه داده نشود که تمام امور مربوط به یک معامله را از ابتدا تا انتها به تنهایی انجام دهد.
2- امور مربوط به حفاظت وجوه نقد را از دفترداری آن تفکیک کنید.
3- امور مربوط به دریافت وجوه نقد را تا سرحد امکان متمرکز کنید.
4- وجوه دریافتی را بی درنگ در دفاتر ثبت کنید.
5- مشتریان را ترغیب کنید که بابت وجوه پرداختی خود رسید دریافت کنند و جمع نوارهای صندوق را به طور مرتب مشاهده و کنترل کنید.
6- دریافتهای هر روز را دست نخورده به بانک بسپارید.
7- تمام پرداختهای نقدی را با چک انجام دهید به جز پرداخت هزینه های اندک که از تنخواه گردان پرداخت میشود.
8- صورت مغایرات بانک، همه ماهه و توسط شخصی تهیّه شود که مسؤلیتی در مورد صدور دسته چک یا حفاظت از وجوه نقد نداشته باشد.

سیستم کنترل داخلی دریافتهای نقدی:
الف : فروش نقدی:
قوی ترین کنترل برای فروشهای نقدی زمانی به دست می آید که دو یا چند نفر از کارکنان (معمولاً یک فروشده و یک صندوقدار)در هرمعامله مشارکت داشته باشند.این تقسیم مسؤلیت معامله عامل مؤثّری در پیشگیری از تقلّب خواهد بود.

ب:ویژگیهای کنترلی ماشینهای صدور صورت حساب:
با نوشتن هر صورتحساب دو نسخه از آن از ماشین خارج و نسخه سوم در داخل محفظه قفل داری جمع میشود که در دسترس فروشنده قرارنمیگیرد و از احتمال دستکاری و اختلاس وجوه می کاهد.

ج: وصول مطالبات:
بهتر است دریافت چک از مشتریان از طریق پست انجام شود چراکه احتمال اختلاس کاهش می یابد،مگر آنکه مسؤلیت دریافت و به حساب خوابانیدن چک و ثبت آن در حساب معین اشخاص تنها به عهده یک نفر باشد.
سیستم کنترل داخلی پرداختهای نقدی:
تمام پرداختهای به استثناء اقلام جزئی که از تنخواه گردان پرداخت می شود باید با صدور چک انجام گیرد.مزیت اصلی پرداخت با چک ،رسیدی است که به شکل پشت نویسی چک، اعم از هنگام وصول آن از بانک و انتقال چک به دیگران،از مشتری دریافت میشود.سایر مزایای پرداخت با چک (1) تمرکز صدور مجوز پرداخت نزد چند نفر مشخّص، یعنی تنها افراد مجاز به امضای چکها (2) وجود مدارکی دائمی برای پرداختها و (3) کاهش وجوه نقد موجود در شرکت

کنترلهای داخلی تنخواه گردان:
کنترلهای داخلی در مورد پرداختهای از محل تنخواه گردان در زمان ترمیم مخارج انجام شده اعمال می شود نه هر پرداخت ناچیز. هنگامی که مسئول تنخواه گردان تقاضای وجه می کند،مدارک مربوط به هر پرداخت باید از لحاظ صحیح و کامل بودن مورد بررسی قرار گیرد و به گونه ای علامت گذاری شود که دیگر قابل استفاده مجدّد نباشد.
کاربرگهای حسابرسی وجوه نقد :
این کاربرگها معمولا شامل نمود گر یا شرح نوشته سیستم کنترل داخلی مربوط است.کاربرگهای حسابرسی وجوه نقد شامل : کاربرگ اصلی ،کاربرگ شمارش موجودی صندوق،تاًئیدیه های بانک ،صورت مغایرات بانک، صورت چکهای ارائه نشده به بانک، صورت چکهای پیجویی شده،پیشنهادهای ارائه شده به صاحبکار جهت بهبود سیستم کنترل داخلی و نحوه صحیح ارائه وجوه نقد در ترازنامه.

برنامه حسابرسی وجوه نقد:
روند عمومی کارهایی را که حسابرسان برای اثبات وجوه نقد انجام میدهند به عنوان برنامه حسابرسی به صورت زیر می باشد:

الف : سیستم کنترل داخلی وجوه نقد را ارزیابی کنید:
نمونه ای از این کنترلها عبارت اند از:
1) جمعهای دفتر روزنامه وجوه نقد و نقل اقلام به دفاتر کل و معین.
2) جزئیات تعدادی (نمونه ای) از اقلام صورت دریافتهای نقدی را با دفتر روزنامه دریافتهای نقدی،معین بدهکاران و فیشهای واریز وجه بانک مقایسه کنید.
3) جزئیات تعدادی از پرداختهای نقدی ثبت شده در دفتر روزنامه را با معین بستانکاران ،سفارش خرید ،گزارشات دریافت کالا،فاکتور خرید و چکهای صادره مقایسه کنید.

ب: آزمونهای محتوای معاملات نقدی و مانده حسابهای وجوه نقد را اجرا کنید:
1)صورت ریز مانده حساب های وجوه نقد را دریافت و با دفتر کل تطبیق دهید.
2)درخواست تاًئیدیه موجودی وجوه نقد نزد بانک را به بانکهای طرف حساب شرکت ارسال دارید.
3)صورت مغایرات بانک به تاریخ ترازنامه از صاحبکار دریافت کنید و ضرورت مغایرت گیری فعالیّتهای بانکی را برای ماههای دیگر نیز بررسی نمائید.
4)صورتحساب مقطعی (Cut off statement) بانک را که شامل عملیات حداقل 7 روز کاری پس از تاریخ ترازنامه باشد، از بانک دریافت کنید.صاحبکار از بانک طرف حساب خود می خواهد که چنین صورت حسابی را تهیّه و مستقیما برای حسابرسان ارسال کند.
5)وجوه نقد موجود در شرکت را شمارش کنید.
6)انقطاع زمانی دریافتها و پرداختهای نقدی را کنترل کنید.وجوه نقد مندرج در ترازنامه باید تمام دریافتهای آخرین روز سال را منعکس کند و هیچگونه دریافتهای بعدی را در برنگیرد. به عبارت دیگر انعکاس صحیح وضعیت وجوه نقد در ترازنامه مستلزم انقطاع کامل دریافتها و پرداختهای نقدی در پایان سال است.
7)کلیه نقل و انتقالات بین حسابهای بانکی را برای آخرین هفته سال مورد رسیدگی و نخستین هفته سال بعد ردیابی کنید. هدف از ردیابی نقل و انتقالات بانکی ،آشکار کردن مواردی است که با چک بازی(Kiting) ، موجودی وجوه نقد بیش از واقع نشان داده می شود.چک بازی یعنی سوء استفاده از این فاصله زمانی برای پنهان داشتن کسری وجوه نقد یا تاًمین نیازهای مالی بسیار کوتاه مدّت.
8)هرگونه چک با مبلغ گزاف یا غیر عادی را در وجه اشخاص وابسته مثل مدیر،رؤسا یا کارکنان شرکت پی جویی کنید.
9)چگونگی ارائه و کفایت افشای وجوه نقد را در صورتهای مالی ارزیابی کنید.رقم وجوه مندرج در ترازنامه باید تنها وجوهی را شامل باشد که برای عملیات جاری شرکت در دسترس می باشد. بسیاری از استفاده کنندگان صورتهای مالی چندان علاقه ای به تفکیک وجوه نقد بر حسب بانکهای طرف حساب شرکت یا حتی تفکیک بین وجوه نزد بانک یا وجوه در صندوق ندارند. در نتیجه وجوه نقد نزد بانک و موجودی صندوق که برای پرداختهای عادی شرکت آماده می باشد،بطور یکجا در ترازنامه منعکس میشود. موجودی تنخواه معمولاً ناچیز است و جزء وجوه نقد در ترازنامه ارائه می شود.موجودیهای محدودیت دار نزد بانک (مانند: وجوه مربوط به اقساط بدهیهای بلند مدّت یا وجوه استهلاکی اوراق قرضه) نباید جزء وجوه نقد باشد.
ضمناً موافقتنامه های مربوط به مانده های جبرانی باید افشاء شود.حسابرسان باید ار همآهنگی سرفصل استفاده شده در ترازنامه و صورت گردش وجوه نقد اطمینان یابند.
• اصطلاح حساب آرایی (Window Dressing) به اعمالی گفته می شود که قبل از تاریخ ترازنامه صورت می گیرد تا وضعیت نقدینگی را بهبود بخشد یا اعمالی که بهبود تصویر مالی شرکت را سبب گردد.برای مثال اگر دفتر روزنامه دریافتهای نقدی تا چندی پس از تاریخ ترازنامه باز بماند و رقم وجوه نقد مندرج در ترازنامه به نادرستی افزایش یابد، زیرا وجوه دریافتی پس از تاریخ ترازنامه را نیز شامل می شود.یا مثال دیگر اینکه مدیر وام دریافتی خود را از شرکت در روز آخر سال مالی به شرکت می پردازد و چند روز بعد همان مبلغ را دوباره از شرکت وام می گیرد.البته باز نگه داشتن دریافتهای نقدی یک تحریف وضعیت نقدینگی محسوب نمی شود، گرچه سبب ارائه صورتهای مالی گمراه کننده ای می گردد که زیر بنای عملیاتی و اقتصادی شرکت را نشان نمیدهد.

رسیدگیهای ضمنی به وجوه نقد:
مؤسسات حسابرسی کوشش میکنند روشهای رسیدگی به وجوه نقد را که امکان اجرای آن پیش از پایان سال مالی وجود دارد را در طول سال اجرا کنند تا از تراکم کار رسیدگی در ایّام بلافاصله پس از پایان سال مالی جلوگیری شود. به عنوان مثال ارزیابی سیستم کنترل داخلی می تواند پیش از پایان سال مالی صاحبکار انجام گردد.بدین ترتیب رسیدگی به وجوه نقد در پایان سال مالی می تواند به آزمونهای محتوایی همچون،بررسی صورت مغایرات بانکی،دریافت تأئیدیه مانده حساب بانکی و انقطاع معاملات نقدی در پایان سال و بررسی کلی از معاملات نقدی رخ داده در فاصله رسیدگی های ضمنی و پایان سال مالی محدود شود.

اوراق بهادار قابل داد و ستد:
با اهمیّت ترین سرمایه گذاریها از نظر حسابرسان سهام واوراق بهادر میباشد.چون بیش از سایر گونه های سرمایه گذاری (گواهینامه سپرده ثابت بانکی، اسناد صادره توسط شرکتها،اسناد رهنی و ارزش نقدی بیمه نامه های عمرو ...) در شرکتها یافت می شود و معمولاً ارزش ریالی آنها بیش از سایر سرمایه گذاریهاست.
سرمایه گذاری کوتاه مدت وجوه نقد بدون استفاده در اوراق بهادار قابل داد و ستد نشانه مدیریت خوب است.اینگونه سرمایه گذاریها به منزله وجوه نقد ذخیره تلقّی می گردد.شرکتها ممکن است در زمینه اوراق بهادار قابل داد و ستد با هدف نیمه بلند مدّت (نه کوتاه مدّت و نه بلند مدّت)سرمایه گذاری کنند.سرمایه گذاری در اوراق بهاداری که به منظور کنترل یا کسب نفوذ در شرکتهای وابسته انجام می شود نباید تحت عنوان اوراق بهادار قابل داد و ستد طبقه بندی شود.
هدفها حسابرسان از رسیدگی به اوراق بهادار قابل داد و ستد:
1- کفایت سیستم کنترلی داخلی اوراق بهادار.
2- اعتبار اوراق بهادار قابل داد و ستد از لحاظ موجود بودن و تحقق موجودیت صاحبکار(وجود و مالکیت).
3- ثبت دفاتر بودن تمام اوراق بهادار قابل داد و ستد (کامل بودن).
4- انطباق و ارزشیابی اوراق بهادار قابل داد و ستد با روش اقلّ بهای تمام شده یا بازار (ارزشیابی).
5- صحّت محاسبات ریاضی مدارک وجداول مربوط به اوراق بهادار قابل داد و ستد و مطابقت آنها با حسابهای دفتر کل (صحّت محاسبات ریاضی).
6- کفایت افشاء و مطلوبیت ارائه اوراق بهادار قابل داد و ستد ،شامل طبقه بندی آنها به جاری و غیر جاری و ارائه توضیحات ضروری.
حسابرسان همزمان با حسابرسی اوراق بهادار قابل داد و ستد ، حسابهای در آمد بهره و سود سهام و درآمد بهره دریافتنی مربوط و همچنین حساب سود و زیان حاصل از اوراق بهادار را نیز رسیدگی می کنند.
ماهیت سیّال اوراق بهادار ، امکان سوئء استفاده از آنها را افزایش میدهد. حسابرسان باید رسیدگی به وجوه نقد و رسیدگی به اوراق بهادار را به طور همزمان انجام دهند تا بتوانند سوء استفاده هایی از نوع جایگزینی غیر مجاز (مانند :فروش اوراق بهادار و استفاده از وجوه حاصل از آن برای پنهان داشتن موجودی نقد)بین حسابها را کشف کنند. برخورد کلّی با اوراق بهادار ، تشخیص وجود کنترلهای مناسب روی اوراق بهادار،بازرسی گواهینامه های مربوط و دریافت تأئیدیه بابت اوراق بهادار نزد اشخاص ثالث (مانند بانک) است.

کنترلهای داخلی اوراق بهادار:
عوامل عمده سیستم کنترل داخلی عبارت است :
1- تفکیک وظائف صدور مجوز خرید و فروش اوراق بهادار ،حفاظت از اوراق بهادار و ثبت سرمایه گذاریها و واگذاری این مسئولیّتها به افراد مستقل.
2- وجود صورت ریزکاملی از تمام اوراق بهادار متعلّق به شرکت و درآمدهای بهره و سود سهام آنها .
3- خرید اوراق بهادار به نام شرکت .
4- بازرسی عینی اوراق بهادار به طور متناوب توسط حسابرسان داخلی یا مسئول دیگری که نسبت به صدور مجوز (خرید و فروش)،نگهداری یا ثبت اوراق بهادار در دفاتر شرکت،مسؤلیّتی نداشته باشد.


پرسشنامه کنترلهای داخلی:
پرسشنامه کنترلهای داخلی مربوط به اوراق بهادار شامل،پرسشهای زیر است:
آیا اوراق بهادار و دیگردارائیهای مشابه،تحت کنترل مشترک مسئولین شرکت می باشند؟
آیا از تمام کسانیکه به اوراق بهادار دسترسی دارند،تضمین کافی دریافت شده است؟
آیا برای حفاظت اوراق بهادار از مسئول مستقلّی استفاده می شود؟
آیا خرید و فروش اوراق بهادار با تصویب یکی از مسئولین مالی شرکت و پس از بررسی کمیته سرمایه گذاری هیأت مدیره صورت میگیرد؟

برنامه حسابرسی اوراق بهادار:
الف:سیستم کنترل داخلی اوراق بهادار را ارزیابی کنید.

الف-1:کسب شناخت از سیستم کنترل داخلی.
الف-2:برآورد خطر کنترل و آزمونهای اضافی کنترلها .
الف-3:اجرای آزمونهای اضافی کنترلها شامل:
 معاملات خرید وفروش اوراق بهادار را در سیستم حسابداری ردیابی کنید.
 گزارش متناوب حسابرسان داخلی را بررسی کنید.
 گزارش ماهانه مسؤلین شرکت صاحبکار را درباره اوراق بهادار متعلّق به شرکت ،اوراق خریداری شده،فروخته شده و درآمدهای کسب شده را بررسی کنید.

ب:آزمونهای محتوای معاملات و مانده های پایان سال اوراق بهادار را اجرا کنید:
 صورت ریز اوراق بهادار و حسابهای مربوط را دریافت کنید و با دفاتر کل تطبیق دهید.
 اوراق بهادار موجود را بررسی کنید.
 برای اوراق بهادار امانی نزد دیگران تأئیدیه دریافت کنید.
 خرید و فروش طی سال را سندرسی کنید.
 ارزش بازار اوراق بهادار را تعیین کنید.
 روشهای تحلیلی را اجرا کنید.
حسابرسان علاوه بر رسیدگی به اعلامیه ها و صورتحسابهای کارگزاران بورس و جسابهای وجوه نقد مربوط به معاملات انتخابی از بین خرید و فروشهای طی سال باید معاملات مربوط به اوراق بهادار را برای دو یا سه هفته پس از تاریخ ترازنامه را نیز بررسی کنند. هدف حصول اطمینان ار انقطاع کامل ومناسب معاملات است.گاه،اوراق بهاداری نزدیک به تاریخ ترازنامه فروخته می شود اما تا تحویل اصل اوراق به کارگزار در سال بعد در دفاتر ثبت نمی گردد.
 درآمدهای اوراق بهادار را خودتان محاسبه کنید.
حسابرسان می توانند با مراجعه به راهنمای سود پرداختی شرکتها که توسط گروههای خدمات مشاوره سرمایه گذاری منتشر می شوند سود سهامی را که باید دریافت و ثبت میشود را خود محاسبه کنند.این کتابچه راهنما،اعلام سود سهام،مبلغ سود سهام و تاریخ پرداخت آنها را برای تمام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار را نشان میدهد.
 روش حسابداری اوراق بهادار را ارزیابی کنید.
سرمایه گذاری در آن گروه از سهام عادی شرکتها که نفوذ قابل ملاحظه ای را بر عملیات و رویه های مالی شرکت سرمایه پذیر به وجود می آورد باید با استفاده از روش ارزش ویژه ثبت شوند.حسابرسان در چنین مواردی باید در باره صحّت ثبت اولیّه آنها در دفاتر مطمئن شوند.باید شواهد مربوط به مبالغ درآمد بعدی این گونه سرمایه گذاریها و چگونگی ثبت آنها و نیز،هر گونه تعدیلی را که در حساب سرمایه گذاریها به عمل آمده است به دست آورند.شواهد مزبور معمولاً از صورتهای مالی حسابرسی شده شرکت سرمایه پذیر کسب می شود.
 چگونگی ارائه و افشاء را در صورتهای مالی ارزیابی کنید.

روشهای حسابرسی و کاربرگها:
کاربرگهای منعکس کننده سیستم کنترل داخلی می توانند شامل نمودگر،پرسشنامه یا شرح نوشته باشد.معاملات انتخابی از خرید و فروش اوراق بهادار در سیستم حسابداری ردیابی میشوند تا اعمال شدن واقعی کنترلها اثبات گردد. در شرکتهای بزرگ، حسابرسان داخلی ممکن است به طور سرزده تمام اوراق متعلّق به شرکت را که در صندوق امانات بانک یا هر جای دیگر نگهداری میشود،بازرسی کنند. حسابرسان مستقل می توانند صورت ریز اوراق بهادار را به تاریخ معیّنی که حسابرسان داخلی تهیّه کرده اند را با حسابهای معین اوراق بهادار و کاربرگهای حسابرسی سال قبل خود تطبیق دهند.

حقوق صاحبان سرمایه :

بخش حقوق صاحبان سرمایه شامل سرمایه سهام (عادی و ممتاز) و سود و زیان انباشته است. با انتشار سهام جدید یا بازخرید سهام ،مانده حساب سرمایه سهام تغییر می کند. سود یا زیان انباشته معمولاً با کسب سود،افزایش و با پرداخت سود سهام،کاهش می یابد.بعلاوه برخی ثبتهای اصلاحی (مانند اصلاحات مربوط به دوره قبل) نیز می تواند به طور مستقیم بر مانده حساب سود و زیان انباشته اثر گذارد.ثبتهای حساب حقوق صاحبان سرمایه عموماً از لحاظ تعداد، اندک امّا از لحاظ مبلغ،با اهمّیّت است.
در بررسی حقوق صاحبان سهام در مورد شرکتهای سهامی عام رسیدگی حسابرس پیچیده است زیرا تعداد زیادی سهامدار وجود دارد و سهام این افراد به صورت دائم تغییر میکند.در این بخش حسابرس ناگزیر است حسابهای اصلی سهام عادی، صرف سهام،سود انباشته و سود تقسیمی را مورد بررسی قرار دهد.

هدف حسابرسان از رسیدگی به حقوق صاحبان سهام:
 کفایت سیستم کنترل داخلی حقوق صاحبان سرمایه.
 اعتبار حقوق ثبت شده صاحبان سرمایه (رخداد و تعهّد).
 ثبت دفاتر بودن تمام معاملات مربوط به حقوق صاحبان سرمایه (کامل بودن).
 صحّت محاسبات ریاضی جداول پشتوانه حقوق صاحبان سرمایه و انطباق آنها با حسابهای دفتر کل (صحّت محاسبات ریاضی).
 درستی ارزشیابی حقوق صاحبان سرمایه.
 کفایت افشاء و چگونگی ارائه حقوق صاحبان سرمایه در صورتهای مالی.
حسابرسان همزمان با رسیدگی به حقوق صاحبان سرمایه شواهدی را برای حسابهای سود سهام پرداختنی و کسر و صرف سهام نیز به دست می آورند.
حسابرسان برای آنکه حساب حقوق صاحبان سرمایه را به گونه ای مناسب رسیدگی کنند بای با قوانین بورس اوراق بهادار و مقررات و آئین نامه های آن و قوانین مالی و تجاری نیز آشنا باشند.
زمان رسیدگی به این حساب به مبلغ آن ناچیز است و به مراتب کمتر از زمان لازم برای رسیدگی به وجوه نقد، دارائیها، بدهی ها، درآمدها و هزینه ها می باشد.

سیستم کنترل داخلی :
یک مؤسسّه حسابرسی مستقل هنگام حسابرسی از یک شرکت، در مورد حقوق صاحبان سهام، چندین سیستم کنترل داخلی که از نظر وی با اهمّیّت هستند را مورد توجه قرار می دهد.این کنترلها عبارتند از:
 صدور مجوزهای لازم در مورد ثبت این نوع رویدادهای مالی.
 وجود دفاتر و سوابق مناسب.
 تفکیک وظائف مربوط به ثبت حقوق صاحبان سهام.
 امور وجوه نقد و صدور برگ سهام.
 وجود نماینده یا مسؤل مستقل ثبت سهام و کارگزار انتقال سهام.

رسیدگی به حسابهای سهام و صرف سهام:
هنگام رسیدگی به حساب سهام و صرف سهام، حسابرس به چهار نکته یا موضوع مهم توجّه می نماید:
 رویداداهای مالی مربوط به سهام که در دفاتر ثبت شده باشد (کامل بودن).
 رویداداهای مالی مربوط به سهام، به شیوه ای درست و دقیق ثبت شده باشد (وجود و صحّت).
 اطلاعات مربوط به سهام به شیوه ای صحیح ارائه و افشاء شده باشد.

سیستم کنترل داخلی سود سهام:
ماهیت سیستم کنترل داخلی پرداخت سود سهام اساساً به این بستگی دارد که شرکت برای انجام دادن این وظیفه از خدمات نماینده مستقلّی جهت پرداخت سود سهام استفاده میکند یا خود راساً به این کار اقدام می نماید.در صورت استفاده از خدمات نماینده مستقل، نسخه ای تأیید شده از سود سهام و یک چک بابت تمام مبلغ سود سهام توسط شرکن در اختیار نماینده مزبور قرار میگیرد.از آنجا که مدارک تفصیلی مربوط به سهامداران توسط نماینده مستقل ثبت می شود مسؤلیّت توزیع سود سهام نیز معمولاٌ به عهده وی واگذار میگردد.نماینده چک سود سهام هر سهامدار را صادر و ارسال می کند و فهرستی از پرداختیهایش را برای شرکت می فرستد.
استفاده از نماینده مستقل به شدّت توصیه می شود؛زیرا، احتمال تقلّب در توزیع سود سهام یا بروز اشتباه در ارتباط با آن به صورت با اهمّیّتی کاسته می شود.

حسابرسی از سود تقسیمی:
در حسابرسی از سود تقسیمی بیشتر بر رویدادهای مالی تأکید می شود نه مانده پایان دوره.معمولاً سود تقسیمی را بر مبنای 100٪ حسابرسی می کنند.
اهداف رسیدگی به حساب سود تقسیمی:
 سود تقسیمی ثبت شده باشد (وجود و کامل بودن).
 سودهای تقسیمی به صورت دقیق و درست ثبت شده باشند (صحّت).
 سودهای تقسیمی بدان گونه که باید به سهامداران پرداخت شده باشد (وجود و کامل بودن).
 سودهای تقسیمی پرداختی به صورتی دقیق و درست ثبت شده باشند (صحّت).
حسابرسان برای رسیدگی به سود سهام نقدی معمولاً اقدامات زیر را به عمل می آورند:
 تاریخ و مبلغ سود سهام تصویبی را تعیین می کنند.
 مبالغ پرداختی را باز بینی می کنند.
 مبلغ هرگونه سود سهام ممتاز معوّقه را تعیین می کنند.
 چگونگی برخورد با چکهای سود سهام مطالبه نشده را بررسی می کنند.

حسابرسی سود انباشته :
برای حسابرسی از سود انباشته حسابرس باید در گام نخست سود انباشته متعلق به کل سال را تجزیه و تحلیل کند .جداول حسابرسی نشاندهنده این تجزیه و تحلیل که معمولاً بخشی از پرونده دائمی را تشکیل می دهد شامل شرحی از هر رویداد مالی است که بر این حساب اثر می گذارد.برای بازبینی و اثبات عددی که از بابت سود خالص به حساب سود انباشته بستانکار شده است را می توان به راحتی در سود انباشته با عدد متعلق به سود خالص در صورت سود و زیان مقایسه کرد.بدیهی است که انجام دادن این روش باید با بررسی ثبتهای اصلاحی اثر گذار بر سود خالص انجام شود.
در بررسی مبالغی که غیر از سود خالص و سود تقسیمی به حساب سود انباشته بدهکار و بستانکار شده اند،مسئله مهم این است که حسابرس مشخّص نماید که آیا این رویدادهای مالی باید در این حساب گنجانده می شدند یا خیر .پس از این که حسابرس با بررسی متقاعد شود که رویدادهای مالی ثبت شده به شیوه ای درست ومناسب در سود انباشته طبقه بندی شده اند،گام بعدی این است که مشخص شود آیا این اقلام به صورتی دقیق ودرست ثبت شده اند یا خیر.
در ضمن حسابرس به دنبال مواردی هم می گردد که از قلم افتاده اند. برای اثبات هدف ارائه وافشاء حسابرس به دنبال یافتن محدودیتهای موجود در حساب سود و زیان انباشته است و می خواهد بداند آیا واقعاً در این خصوص محدودیّتی وجود داشته یا خیر.
مسئله مهم دیگر در رابطه با سود(زیان) انباشته و سود سهام،بررسی روشهای توزیع سود سهام چه نقدی و چه سهمی می باشد.حسابرسان هنگام بررسی صورتجلسات هیأت مدیره باید تاریخ ومبلغ هر سود سهامی که اعلام میشود را یادداشت کنند چرا که این یادداشت شواهدی است برای وجود مجوز پرداخت سود سهام.بررسی حسابرس مواردی را میتواند فاش کند مبنی بر اینکه سود سهام اعلام شده پرداخت نشده است که بایستی در ترازنامه در قسمت بدهیها درج گردد بنابراین حسابرس سود سهام معوّقه در ترازنامه را بایستی مورد بررسی قرار دهد.مبلغ سود سهام انباشته سهام ممتاز که عقب افتاده است نیز باید توسط حسابرس محاسبه گردد.چنانچه شرکتی سود سهام اعلام ننموده باشد یا پرداختهای غیر عادی کرده باشد حسابرس باید از لحاظ قوانین مالیاتی آن را مورد توجّه قرار دهد و همچنین مطمئن شود که مبالغ انتقالی از سود (زیان) انباشته به حسابهای سرمایه و صرف سهام صرف نظر از کم یا زیاد بودن سود سهمی به طور صحیحی صورت گرفته باشد.

کاربرگهای حسابرسی حقوق صاحبان سرمایه:
حسابرسان علاوه بر تهیّه کاربرگ اصلی حسابهای حقوق صاحبان سرمایه،صورت تجزیه و تحلیل هر یک از این حساب را برای ضبط در پرونده دائمی تهیّه می کنند.
تهیّه تجزیه وتحلیل تفصیلی طرحهای اختیار خرید سهام،شامل اختیار خرید مصوّب،صادر و منتشر شده،بسیار ضروری است .

زمان رسیدگی –حقوق صاحبان سرمایه:
تعداد اقلامی که در حسابهای سرمایه، صرف سهام و سود (زیان) انباشته در طول سال ثبت می شوند معمولاً اندک است؛ در نتیجه، بیشتر حسابرسان می دانند که از تجزیه وتحلیل این حسابها برای بخشی از سال سودی نمی برند وبهتر است که رسیدگی در یک مرحله و پس از پایان سال مالی انجام شود و همچنین سایر روشهای حسابرسی مانند رسیدگی به دفتر گواهی نامه سهام و دریافت تأییدیه از نماینده مستقل ثبت سهام وکارگزار انتقال سهام (بابت سهام در دست سهام داران) نیز پس از پایان سال مالی اجرا می شود.

منابع و ماخذ:
(1 اصول حسابرسی سازمان حسابرسی (جلد دوّم چاپ پنجم) ترجمه عباس ارباب سلیمانی.
(2 مروری جامع بر حسابرسی (دفتر دوَم) انتشارات ترمه تألیف حامد فیلی.

بهای استفاده از این مطلب 12صلوات واسه ظهور آقا امام زمان می باشد...البته اگه تمایل داشتید.