تجدید ارزیابی چیست و چرا شرکت ها باید نسبت به تجدید ارزیابی اقدام نمایند ؟ مفهوم تجدید ارزیابی

تجدید ارزیابی به بیان ساده به معنی به روز کردن ارزش دارایی های شرکت ها است .

در صورت وجود شرایط تورمی ، ارزش منصفانه داراییهای غیر پولی به طور قابل ملاحظه ای نسبت به مبالغ دفتری مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی آن افزایش یافته که این امر خصوصیت کیفی مربوط بودن اطلاعات  و در نتیجه مفید بودن اطلاعات مندرج در صورتهای مالی را کاهش می دهد.

موضوع تجدید ارزیابی از چه زمانی مطرح شد ؟

موضوع تجدید ارزیابی داراییهای غیر پولی که به بهای تمام شده تاریخی در صورتهای مالی منعکس می گردد، ابتدا در کشورهای پیشرفته صنعتی و در دورانهایی که تورم کم سابقه ای بر اقتصاد آنها حاکم بوده است مطرح گردید و به تدریج به گونه ای اختیاری توسط واحد های تجاری این کشورها مورد عمل قرار گرفته است. با وجود ناسازگاری این نحوه عمل با مفاهیم زیربنای نظام بهای تمام شده تاریخی ، محافل حرفه ای این کشورها در برخوردی عمل گرایانه با موضوع ، نسبت به انتشار استانداردهایی در این زمینه اقدام کرده اند.

آیا در ایران استاندارد هایی در زمینه تجدید ارزیابی وضع شده است ؟

استاندارد های حسابداری ایران در صورت رعایت ضوابط مربوط به تناوب تجدید ارزیابی ، انتخاب دارایی جهت تجدید ارزیابی و مشخصات ارزیاب ، تجدید ارزیابی دارایی غیر پولی را مجاز می داند. درصورت اتخاذ روش تجدید ارزیابی ، پس از شناخت اولیه یک قلم دارایی غیر پولی در صورتهای مالی(به بهای تمام شده )، این قلم باید به مبلغ تجدید ارزیابی یعنی ارزش منصفانه دارایی در تاریخ تجدید ارزیابی پس از کسر استهلاک انباشته مبتنی بر مبلغ تجدید ارزیابی ، نمایش یابد. پس از انجام تجدید ارزیابی ، استهلاک انباشته قبلی حذف و مبلغ تجدید ارزیابی ، از هر نظر جایگزین ناخالص مبلغ دفتری قبلی آن دارایی خواهد شد .

ضوابط تجدید ارزیابی

ضوابطی در ارتباط با تناوب تجدید ارزیابی ، انتخاب دارایی جهت تجدید ارزیابی ، تعیین مبلغ تجدید ارزیابی و مشخصات ارزیاب در ادامه ارائه می شود که به مفید بودن اطلاعات مربوط به اقلام تجدید ارزیابی شده کمک می کند.

تناوب تجدید ارزیابی

تناوب تجدید ارزیابی به تغییرات ارزش منصفانه دارایی تجدید ارزیابی شده بستگی دارد.

چنانچه ارزش منصفانه دارایی تجدید ارزیابی شده ، تفاوت با اهمیتی با مبلغ دفتری آن داشته باشد ، تجدید ارزیابی بعدی ضرورت دارد . به موجب استاندارد های حسابداری در شرایط کنونی این تفاوت معمولا در دوره تناوب 3یا 5 ساله ایجاد می شود .البته در مورد سرمایه گذاریها ، دوره تناوب تجدید ارزیابی 1 سال است .

انتخاب دارایی جهت تجدید ارزیابی

هرگاه یک قلم از داراییهای غیر پولی ارزیابی شود، تجدید ارزیابی تمام اقلام طبقه ای که دارایی مزبور به آن تعلق دارد ، الزامی است . یک طبقه دارایی غیر پولی به گروهی از داراییهای با ماهیت و کاربرد مشابه در عملیات واحد تجاری اطلاق می گردد.نمونه هایی از طبقات داراییهای غیرپولی عبارتند از :زمین ، ساختمان ، ماشین آلات و تجهیزات ، کشتی ها ، هواپیماها ، وسایل نقلیه ، اثاثیه و منصوبات ، تاسیسات ، حق اختراع ، حق تالیف ، سرقفلی محل کسب ، علائم و نامهای تجاری ، حق امتیاز ، هزینه های تاسیس و ….

تعیین مبلغ تجدید ارزیابی

مبلغ تجدید ارزیابی دارایی غیر پولی بلند مدت عبارت از ارزش منصفانه آن در تاریخ تجدید ارزیابی است . ارزش منصفانه معمولا ارزش بازار دارایی با توجه به کارکرد فعلی آن است .اگر تعیین ارزش بازار غیر ممکن باشد ، می توان از بهای جایگزینی مستهلک شده استفاده نمود.

بهای جایگزینی مستهلک شده عبارت است از بهای جایگزینی جاری یک دارایی نو پس از کسر استهلاک مبتنی بر بهای مزبور و مدت استفاده شده از آن دارایی.

مشخصات ارزیاب

تجدید ارزیابی داراییهای غیرپولی ، باید توسط ارزیابان مستقل و دارای صلاحیت حرفه ای انجام شود .

در ضمن چنانچه واحد تجاری ارزیابان با صلاحیتی در استخدام خود داشته باشد ، استفاده از این ارزیابان به شرط آنکه نتایج کار آنها مورد تائید ارزیابان مستقل قرار گیرد بلامانع خواهد بود .

ثبت حسابداری مازاد تجدید ارزیابی به چه صورت است ؟

در اولین نوبت تجدید ارزیابی دو حالت زیر ، متصور است :

الف. مبلغ تجدید ارزیابی بیش از مبلغ دفتری باشد.

افزایش مبلغ دفتری در نتیجه تجدید ارزیابی (درآمد غیر عملیاتی تحقق نیافته ناشی از تجدید ارزیابی ) مستقیما تحت عنوان مازاد تجدید ارزیابی ثبت و در ترازنامه به عنوان بخشی از حقوق صاحبان سرمایه طبقه بندی می شود و در صورت سود و زیان جامع نیز انعکاس می یابد.

در نوبتهای بعدی تجدید ارزیابی با افزایش مبلغ دفتری ، همچون تجدید ارزیابی نوبت اول برخورد می شود. حال اگر با کاهش مبلغ دفتری روبرو باشیم ، این کاهش باید از مانده مازاد تجدید ارزیابی مربوط به همان دارایی به حساب مازاد تجدید ارزیابی بدهکار و در صورت سود وزیان جامع ( به عنوان یک کاهش ) انعکاس یابد و باقیمانده به عنوان هزینه شناسایی شود.

ب. مبلغ تجدید ارزیابی کمتر از مبلغ دفتری باشد.

کاهش مبلغ دفتری در نتیجه تجدید ارزیابی به عنوان هزینه شناسایی می شود.

در نوبتهای بعدی تجدید ارزیابی با کاهش مبلغ دفتری ، همچون تجدید ارزیابی نوبت اول برخورد می شود. حال اگر با افزایش مبلغ دفتری روبرو باشیم، این افزایش تا میزان هزینه قبلی شناسایی شده در رابطه با همان دارایی باید به عنوان درآمد به سود و زیان دوره منظور شود و باقیمانده تحت عنوان مازاد تجدید ارزیابی ثبت می شود.

با استفاده از یک مثال و دو فرض کلیه حالات ممکن در تجدید ارزیابی داراییها ارائه می شود.

مثال) شرکت آلفا زمینی را به مبلغ 1.000.000 ریال خریداری نموده است .

فرض اول. مبلغ تجدید ارزیابی زمین در نوبت اول 1.100.000 ریال می باشد. ثبت تجدید ارزیابی زمین به شکل زیر خواهد بود :

زمین                                                                   100.000

.       مازاد تجدید ارزیابی زمین                                               100.000

در تجدید ارزیابی نوبت دوم، دو حالت به شرح زیر ممکن است رخ بدهد:

حالت 1. مبلغ تجدید ارزیابی زمین 1.300.000 ریال باشد. در این حالت ثبت تجدید ارزیابی زمین به شکل زیر است:

زمین                                                                   200.000

.      مازاد تجدید ارزیابی زمین                                                200.000

حالت 2. مبلغ تجدید ارزیابی زمین 800.000 ریال باشد، دراین حالت ثبت تجدید ارزیابی زمین به شکل زیر است:

مازاد تجدید ارزیابی زمین                                          100.000

هزینه                                                                    200.000

.       زمین (1.100.000-800.000)                                       300.000

فرض ب. مبلغ تجدید ارزیابی زمین در نوبت اول 900.000 ریال می باشد. ثبت تجدید ارزیابی زمین به شکل زیر خواهد بود:

هزینه                                                                    100.000

.      زمین                                                                            100.000

در تجدید ارزیابی نوبت دوم ، دو حالت به شرح زیر ممکن است رخ دهد:

حالت 1. مبلغ تجدید ارزیابی زمین 700.000 ریال باشد. در این حالت ثبت تجدید ارزیابی زمین به شکل زیر است:

هزینه                                                                 200.000

.       زمین                                                                       200.000

حالت2 . مبلغ ارزیابی زمین 1.200.000 ریال باشد، در این حالت ثبت تجدید ارزیابی زمین به شکل زیر است:

زمین                                                                  300.000

.       درآمد                                                                       100.000

.       مازاد تجدید ارزیابی زمین                                             200.000

افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی به چه صورت است ؟

افزایش سرمایه به طور مستقیم ، ازمحل مازاد تجدید ارزیابی که به عنوان یک درآمد غیر عملیاتی تحقق نیافته در سرفصل حقوق صاحبان سهام منعکس شده، مجاز نیست و انتقال تمام یا بخشی از مازاد به سود انباشته با تحقق درآمد مزبور تنها در موارد زیر صورت می گیرد:

الف.برکناری یا فروش دارایی مربوط.

در این صورت مانده حساب مازاد تجدید ارزیابی به طور کامل به سود انباشته منتقل می شود.

ب. به موازات استفاده از دارایی مربوط توسط واحد تجاری

مبلغ مازاد تحقق نیافته معادل تفاوت بین استهلاک مبتنی بر مبلغ تجدید ارزیابی دارایی و استهلاک مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی آن خواهد بود. ازآنجا که کاربرد روش تجدید ارزیابی توسط برخی از واحدهای تجاری موجب می گردد این واحدهای تجاری در مقایسه با واحدهایی که از روش تجدید ارزیابی استفاده نکرده اند، سود آوردی کمتری نشان دهند و از طرفی کاهش سود در اثر تجدید ارزیابی در حسابها منظور شده است ، از حساب مازاد تجدید ارزیابی خارج و مستقیما به حساب سود انباشته منظور می شود تا بدین ترتیب سود قابل تخصیص تحت تاثیر تجدید ارزیابی قرار نگیرد.

نکته: هرگاه واحدهای تجاری صرفا مایل به ارائه اطلاعات در مورد ارزش منصفانه داراییهای غیر پولی از طریق یادداشتهای توضیحی باشند، پیروی از ضوابط فوق الزامی است.

مثال) شرکت الف در 1391/01/01 تجهیزاتی را به مبلغ 5.000.000 ریال خریداری نموده است این تجهیزات به روش خط مستقیم طی 10 سال مستهلک می گردد. تجهیزات مذکور در 1393/01/01 به مبلغ 10.000.000 ریال تجدید ارزیابی شده، در 1397/01/01 به مبلغ 6.000.000 ریال فروخته می شود. ثبت مربوط به خرید، تجدید ارزیابی و فروش تجهیزات به شکل زیر می باشد:

1391/01/01 . ثبت خرید تجهیزات:

تجهیزات                                                                5.000.00

.           وجوه نقد                                                                  5.000.000

1391/12/29. ثبت استهلاک تجهیزات:

هزینه استهلاک تجهیزات (10/5.000.000)                    500.000

.                    استهلاک انباشته تجهیزات                                        500.000

1392/12/29. ثبت استهلاک تجهیزات:

هزینه استهلاک تجهیزات                                              500.000

.                   استهلاک انباشته تجهیزات                                          500.000

1393/01/01 .ثبت تجدید ارزیابی تجهیزات:

تجهیزات (10.000.000-5.000.000)                       5.000.000

استهلاک انباشته                                                        1.000.000

.           مازاد تجدید ارزیابی تجهیزات                                           6.000.000

مانده حسابهای تجهیزات و استهلاک انباشته تجهیزات در 1393/01/01 به شرح زیر است:

تجهیزات

(1391/01/01)                   5.000.000 (1393/01/01)                   5.000.000
(مانده)                           10.000.000

استهلاک انباشته تجهیزات

(1393/1/1)                      1.000.000	500.000                    (29/12/1391) 500.000                    (29/12/1392)
.                                      1.000.000	1.000.000

1393/12/29 . ثبت استهلاک تجهیزات و انتقال از حساب مازاد به سود انباشته معادل استهلاک اضافی:

هزینه استهلاک تجهیزات {(10-2)/10.000.000}                1.250.000

.       استهلاک انباشته تجهیزات                                               1.250.000

مازاد تجدید ارزیابی تجهیزات(1.250.000-500.000)       750.000

.       سود انباشته                                                                   750.000

تا 1396/12/29 دو ثبت فوق، هرساله تکرار می شوند. در این زمان حسابهای استهلاک انباشته تجهیزات و مازاد تجدید ارزیابی تجهیزات به شرح زیراست :

مازاد تجدید ارزیابی تجهیزات

(1393/12/29)              750.000 (1394/12/29)              750.000 (1395/12/29)              750.000 (1396/12/29)              750.000	6.000.000          (1/1/1393)
.                              3.000.000	6.000.000
	3.000.000                (مانده)

استهلاک انباشته تجهیزات

	1.250.000        (1393/12/29) 1.250.000        (1394/12/29) 1.250.000        (1395/12/29) 1.250.000        (1396/12/29)
	5.000.000              (مانده)

1397/01/01 . ثبت فروش تجهیزات و انتقال از حساب مازاد به سود انباشته :

وجوه نقد                                                        6.000.000

استهلاک انباشته تجهیزات                                    5.000.000

.       تجهیزات                                                            10.000.000

.       سود حاصل از فروش تجهیزات                                    1.000.000

مازاد تجدید ارزیابی تجهیزات                                3.000.000

.      سود انباشته                                                           3.000.000

1.000.000=(10.000.000-5.000.000)-6.000.000=ارزش دفتری تجهیزات – مبلغ فروش=سود حاصل از فروش تجهیزات

برگرفته از سایت آراد حساب .