شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در نقاط شهری (بانک مرکزی)

تاریخچه تولید آمار شاخص‌های قیمت:

شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در نقاط شهری (بانک مرکزی)

شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی(CPI) یکی ازمهمترین شاخص های قیمتی بعنوان نماگری برای سنجش نرخ تورم و قدرت خرید پول داخلی هرکشورمی باشد.از این شاخص برای طراحی برنامه های رفاهی و تامین اجتماعی، تعدیل مزد و حقوق و تنظیم قراردادهای دو جانبه استفاده می شود.تهیه CPI در ایران سابقه طولانی دارد.اولین بار این شاخص بر اساس سال پایه 1315 محاسبه شد.در سال 1338 تعداد خانوارهای نمونه وشهرها افزایش یافت و در برخی روشها تجدید نظر شد.مجددا با تغییرات ایجاد شده در الگوی مصرف خانوارها و ترکیب هزینه آنها در سال 1348 تغییر سال پایه الزام آور گردید.در سال 1353بدلیل تغییر ترکیب جمعیت شهری و روستایی کشور و افزایش درآمدهای نفتی و افزایش قدرت خرید مردم مجددا رفتار مصرفی خانوارهای شهری دگرگون شد و تغییر سال پایه صورت گرفت.در سال 1361 با انتخاب 302 قلم کالا و خدمت ، برای اولین بار محاسبه شاخص به صورت استانی برنامه ریزی ودر سطح هر یک از 24 استان کشور محاسبه گردید. از ترکیب شاخص استانهای مختلف شاخص کل مناطق شهری کشور بدست آمد.در سال 1369 با پایان جنگ تحمیلی و تغییر شرایط اقتصادی مجددا تجدید نظر در تعداد خانوارها و شهرها و سبد کالایی صورت گرفت .همچنین در سال 1376 مجددا تغییر سال پایه صورت گرفت که در این تجدید نظر 310 قلم کالا مورد بررسی واقع شد.آخرین تجدید نظر در سال 1383 انجام گرفت که طی آن با تغییر سال پایه 359 قلم کالا و خدمت از سبد خانوار انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. در انتخاب کالاها و خدمات ،ابتدا ضریب اهمیت کالاها و خدمات با استفاده از نتایج بررسی بودجه خانوار محاسبه می شود و بعد با توجه به وزن و قابلیت قیمت گیری آنها در سبد محاسباتی قرار می گیرند.

شاخص بهای عمده‌فروشی کالاها(بانک مرکزی)

این شاخص بعنوان یک نماگر اقتصادی تغییرات سطح عمومی قیمت ها در بخش عمده فروشی کالاها را اندازه گیری می کند. برای اولین بار، بانک ملی ایران در سال 1315، محاسبه شاخص هزینه زندگی (شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی) و شاخص بهای عمده‌فروشی کالاها را در نقاط شهری آغاز کرد.

شاخص بهای عمده فروشی کالاها نوسانات قیمت 65 قلم کالای منتخب را که دارای اهمیت زیادی در اقتصاد کشور بودند مورد محاسبه قرار داد. با توجه به اینکه آمار فروش عمده کالاها در سطح کشور در دسترس نبود در آن سال به کلیه کالاهای مشمول ضریب اهمیت یکسان داده شد. در سال 1338 اداره آمار و بررسیهای اقتصادی و مالی بانک ملی ایران این شاخص را مورد تجدید نظر قرار داد و ضرایب اهمیت کالاهای مشمول با استفاده از برآورد فروش عمده آنها در سال 1337 محاسبه گردید. در روشهای قیمت گیری نیز بازنگری انجام شد. شاخص بهای عمده فروشی در سالهای 1369،1361،1353،1348 مورد تجدید نظر قرار گرفت. با توجه به تحولات سریع اقتصادی و اجتماعی، افزایش چشمگیر کالاهای صادراتی و وارداتی و تغییر الگوی مصرف لزوم تجدید نظر در شاخص عمده فروشی کالاها احساس می گردید. آخرین تجدید نظر در سال پایه تغییر شاخص سال 1376 است و با توجه به تغییرات در الگوی مصرفی خانوارهای شهری کشور و جهت بهنگام سازی آمارهای موجود سال 1383 بعنوان سال پایه جدید انتخاب شد.در سال 1386 نیز بانک مرکزی تغییر سال پایه را مجددا مورد تجدید نظر قرار داد.

شاخص بهای تولیدکننده(بانک مرکزی)

این شاخص که اکنون در بسیاری از کشورهای جهان تهیه شده و مورد استفاده قرار می گیرد یکی از انواع شاخص های قیمت است که با توجه به توسعه تئوریهای جدید اقتصادی استفاده از آن به عنوان یک نماگر مهم اقتصادی و هم به دلیل آنکه کاربرد آن به لحاظ مفهومی در حسابهای ملی مفیدتر است اهمیت ویژه ای یافته است. اداره تحقیقات و مطالعات آماری از اوایل سال 1374 تصمیم به تولید این آمار گرفت و برای اولین بار بر پایه سال 1369 منتشر گردید و با تغییر سال پایه از 1369 به 1376 سال پایه این شاخص نیز تغییر نمود. از مهم‌ترین موارد استفاده این شاخص، نشان دادن زود هنگام روند تورم و استفاده از آن در محاسبات ملی برای تعدیل قیمت‌های جاری به ثابت است شاخص بهای تولید کننده معمولا به دو روش محاسبه می گردد: 1- شاخص بهای تولید کننده با استفاده از قیمت تولید کننده. در این روش قیمتها شامل مالیاتهایی که به تولیدات اضافه می شود می باشد ولی یارانه های دریافتی به وسیله تولید کننده را شامل نمی شود 2- شاخص بهای تولید کننده با استفاده از قیمت پایه محاسبه "شاخص بهای تولیدکننده"، از سال 1369 توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران آغاز شد.. نشریات "شاخص بهای تولیدکننده" توسط بانک مذکور، به صورت ماهانه و سالانه منتشر می‌شود.

شاخص بهای کالاهای صادراتی(بانک مرکزی)

محاسبه "شاخص بهای کالاهای صادراتی"، به منظور نشان‌دادن تغییرات قیمت کالاهای صادراتی از سال 1376 آغاز شد. ارقام شاخص بهای کالاهای وارداتی و صادراتی در سال‌های گذشته بر مبنای اطلاعات به دست آمده از عمده‌فروشانی بود که واردات و صادرات را انجام می‌دادند. اما از سال 1382، "شاخص بهای کالاهای صادراتی" مندرج در این فصـل، براساس اطـلاعـات اخـذ شـده از گمـرک است و کـل اقـلام صـادراتـی را شـامــل می‌شود.

ب ) شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی خانوارها در نقاط روستایی (مرکز آمار ایران)

در سال 1353، مرکز آمار ایران برای اولین بار، طرح آمارگیری از قیمت خرده‌فروشی تعدادی از کالاها و خدمات مصرفی در نقاط روستایی را به مرحله اجرا درآورد و از آن زمان تا مهرماه 1357، نتایج حاصل از آمارگیری‌های مذکور را همه ساله به صورت متوسط قیمت کالاها و خدمات مصرفی در نقاط روستایی، در قالب نشریات فصلی و سالانه، منتشر می‌کرد.

پس از آن، نتایج نیمه دوم سال 1358 و نیمه اول سال 1359 طرح‌ آمارگیری فوق، به صورت متوسط قیمت و شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی روستایی در اختیار علاقمندان قرار گرفت.

از سال 1361 لغایت سال 1375، شاخص بهای خرده‌فروشی کالاها و خدمات مصرفی خانوارها در نقاط روستایی، براساس سال پایه 1361 تهیه و منتشر می‌شد. همچنین در سال 1376، سال 1374 به عنوان سال پایه انتخاب و آمارهای موردنظر برای سال‌های 1375 لغایت 1383، به تفکیک استان‌ها و کل کشور تهیه و منتشر شده است. در حال حاضر براساس آخرین تجدیدنظر، سال 1381 به عنوان سال پایه مبنای محاسبه قرار گرفته است.