آموزش الکترونیکی و مقایسه آن با آموزش رسمی

چکیده:

تلاش انسان ها در قرن بیست و یکم، که مملو از فناوری اطلاعاتی و ارتباطی است برای کسب قابلیت های لازم باید در جهت افزایش روز افزون دانش کاری و فناوری نوین باشد. مهم ترین شاخص توسعه ی هر کشور براساس میزان تولید، توزیع و مصرف اطلاعات در آن تعیین می گردد. آموزش مجازی وسیله ای است که انسانها را در رسیدن به این هدف یاری می رساند. با استفاده از آموزش مجازی می توان خیلی سریع و راحت به خودآموزی پرداخت. در عرصه ی آموزش مجازی می توان فرصت هایی یافت که ارائه ی مفاهیم و مطالب درسی را با استفاده از امکانات کمک آموزشیِ دیداری و شنیداریِ پیشرفته، بسیار غنی و جذّاب می کند. انعطاف پذیری این نوع آموزش، محیط آموزشی مناسبی را برای افرادی که به دلیل تعهدات شغلی یا شخصی قادر به شرکت کردن در کلاس رسمی نیستند فراهم می آورد. در این شیوه ی آموزش با استفاده از فناوری روز در امر تعلیم و تربیت و بهره گیری از استادان مجرب می توان گام های مؤثری در زمینه ی آموزش همگانی و ارتقای سطح دانش جامعه برداشت. در این مقاله به بررسی یادگیری الکترونیکی و آموزش رسمی می پردازیم و تفاوتهای آنها را با ذکر ویژگی های آنها ذکر می کنیم.

کلید واژه: آموزش الکترونیکی، آموزش رسمی، تفاوت ها

مقدمه:

با گسترده شدن فناوری اطلاعات و نفوذ وسایل ارتباط از راه دور به عمق جامعه ، ابزار ها و روش های آموزش نیز دچار تحول شدند. تحول این ابزار ها و روش ها در جهتی است که هر فرد در هر زمان و هر مکان بتواند با امکانات خودش و در بازه زمانی که خودش مشخص می کند مشغول یادگیری شود. در سال های نه چندان دور آموزش از راه دور مطرح شد. این نوع آموزش ویژگی های خودش رو دارد و دارای مزایا و معایبی است. ابتدا آموزش به صورت مکاتبه ای بود و تنها راه ارتباط استفاده از نامه بود. با پیشرفت تکنولوژی و از همه مهمتر ارزان تر شدن هزینه استفاده از تکنولوژی، استفاده از ابزار های جدید تر برای انتقال دانش مطرح شد. با به وجود آمدن و گسترش اینترنت این پدیده جدی تر دنبال شد و ابزار ها و روش ها و استاندارد هایی برای آموزش الکترونیک مطرح شد و هر روز اصلاحات جدیدتری در این زمینه انجام می شود.در واقع می شود گفت آموزش الکترونیکی استفاده از ابزار های انتقال اطلاعات به صورت الکترونیکی (مثل اینترنت) برای انتقال اطلاعات و دانش است. همانگونه که فناوری اطلاعات و ارتباطات دربسیاری ازفرآیندهای کاری روزمره همانند بانکداری الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، پست الکترونیکی، دولت الکترونیکی و غیره مورد استفاده قرارمی گیرد، حوزه نیز از این نوع فناوری E-Learning یادگیری الکترونیکی یا بهره برده است. حذف محدودیت های مکان، زمان و سن یادگیرنده که روزگاری دسترس ناپذیر به نظر می رسیدند، امروز دیگر محدودیت های بزرگی به نظرنمی رسند. ازطرفی باید توجه داشت که به وجود آمدن نیازهای گسترده و جدید درمیان جوامع با ادامه استفاده ازروشهای سنتی نظام آموزشی قابل تامین نیست. یادگیری مبتنی بررایانه، یادگیری مبتنی برفناوری اطلاعاتی، کلاس مجازی، کتابخانه های مجازی و غیره راه را برای پیدایی شیوه های نوین آموزش، هموار ساخته اند. (فتوره چی، 1383)

آموزش الکترونیکی چیست؟

اصطلاح یادگیری الکترونیکی برای اولین بار توسط کراس وضع شد و به انواع آموزش هایی اشاره دارد که از فناوری های اینترنت و اینترانت برای یادگیری استفاده می کند.( آتشک،1386، 156-135) آموزش الکترونیکی، در برگیرنده هر نوع آموزشی است که توسط ارتباطات الکترونیکی و کاربرد بر خط آخرین فناوری های ارتباطاتی و اطلاعاتی روز مانند: کلاس های الکترونیکی، CDهای آموزشی، تابلو های الکترونیکی، وب کنفرانس ها، فناوری موبایل و مانند آنها انجام می شود. رشد سریع اینترنت و فناوری های مبتنب بر وب انواع جدیدی از شیوه های آموزشی مانند: آموزش از راه دور، آموزش مبتنی بر کار، آموزش بر اساس نیاز، و آموزش در زمان نیاز را ایجاد کرده است.(کاردان و ستود،1386، 3)

اهداف آموزش الکترونیکی

1.      برگزاری صحیح و مدیریتی مراحل آموزش؛

2.      بررسی و کنترل کمّی و کیفی دوره ها؛

3.      صرف هجویی در زمان و هزینه؛

4.      برداشتن محدودیت زمانی و مکانی؛

5.      به اشتراک گذاشتن داده ها؛

6.       استفاده ی مجدد از محتوای آموزش. (کاوسی، 1388، 53)

ویژگی های آموزش الکترونیکی

1.      شامل محتوایی متناسب با اهداف آموزشی است.

2.      جهت تسهیل یادگیری از روشهای مختلف آموزشی نظیر مثال ها و تمرین استفاده می کند.

3.      برای انتقال محتوا و روش ها، عناصر رسانه ای نظیر تصاویر و واژه ها را به کار می کیرد.

4.      می تواند توسط مربی آموزش داده شود یا برای مطالعات خودآموز فردی طراحی گردد.

5.      بر مبنای اطلاعات و مهارت های جدید که با اهداف یادگیری فردی ارتباط دارد؛ تشکیل شده و یا عملکرد سازمانی را بهبود بخشد.

مزایای آموزش الکترونیکی

1.      نداشتن محدودیت مکانی و زمانی؛

2.      محدود نبودن ظرفیت پذیرش؛

3.      در نظر گرفتن استعدادهای فردی؛

4.      گسترش فرهنگ یادگیری مستقل؛

5.      استفاده از مدرسان مجرب در حوزه های گسترده تر؛

6.       انعطاف پذیری در اصلاح و تغییر محتوا؛

7.      افزایش سرعت آموزش.( کاوسی،1388،54)

چرا از آموزش الکترونیکی استفاده می کنیم؟

ویژگی های بارز آموزش الکترونیکی باعث توجه بسیار به این روش آموزشی شده است. افزایش جمعیت فراگیران و کمبود منابع، آموزش الکترونیکی را به صورت یک رسانه کم هزینه برای موسسه های آموزشی در آورده است. از دیگر امتیاز های این شیوه آموزشی فراهم کردن موقعیت های یادگیری هر زمان و هرکجا است. نظام ارائه آموزشی با فرارسانه ها و یادگیری مستقل و خود هدایت شده همراه با ابزار ارتباطی و مشارکتی آموزش رسمی را دگرگون کرده است. (رستگارپور و قاسمی و باقری، 4)

علت ایجاد دوره های الکترونیکی، کمک به یادگیرنده جهت رسیدن به اهداف یادگیری شخصی یا سازمانی است. یادگیری الکترونیکی تنها رسانه ای جهت انتقال پیام نمی باشد بلکه روشی آموزشی است که منجر به یادگیری می شود. حال اگر بعد از بوجود آمدن آموزش براساس رایانه، روش های آموزشی مانند قبل باقی می ماند و تغییر نمی یافت، هرچند یادگیری ممکن بود به وقوع بپیوندد اما عملا تفاوتی در چگونگی یادگیری وجود نداشت. پس وقتی در یک دوره آموزشی از روش های موثری استفاده می شود، یادگیری بیشتری صورت خواهد پذیرفت؛ مهم نیست که برای این فرایند از چه نوع رسانه ای استفاده شده باشد. (احمد مخبری،1378، 3-2)

اگر رسانه وسیله انتقال محتوا است، پس رسانه های گوناگون با فرض اینکه بتوانند محتوا محتوا را به طور کامل از فرستنده به گیرنده منتقل کنند با هم فرقی ندارند.( فردانش،1382)

آموزش های رسمی

قبل از وارد شدن به مبحث آموزشهای رسمی ، برتعاریف زیر که مبین نکات حائز اهمیتی است،تاکید نماییم .

1ـ برنامه ریزی آموزشی:

برنامه ریزی فرایند اتخاذ مجموعه ای از تصمیمات جهت انجام اقدامات مربوط به امورآموزشی در آینده است. برنامه ریزی به مفهوم جدید آن برای اولین بار در سال 1923 م در اتحاد جماهیر شوروی سابق، مورد استفاده قرار گرفت و عملا مفهوم جدید برنامه ریزی آموزشی در سطح بین المللی در دهه1340 هجری شمسی ( 1960 م ) در رابطه با ضرورت رشد اقتصادی مطرح شد و بتدریج گسترش یافت ( سیف، 1370، 12)

2- تقسیم‌بندی علوم:

ماکس شلر دانشهای بشری را به پنج رتبه بشرح ذیل تقسیم می نمایید

1 ـ اسطوره و افسانه ( دانش مستتر در زبان مردم عامی )

2 ـ الهیات ( ما ورا الطبیعه )

3 ـ دانش فلسفی ( متا فیزیکی)

4 ـ د ا نش عینی(ریاضیات و علوم طبیعی)

5 ـ دانش فنی ( مهارت ها ی شغل ) ( جارویس،پیتر، 6)

با توجه به دیدگاه پیتر جارویس مولف کتا ب «آموزش بزرگسالان و آموزش مداوم»که معتقد است هرچه دانش جدید پیشرفت می‌کند، دا نش عامه بی ‌اعتبارتر می‌شود».، در نتیجه بشر برای ادامه حیات ناچار به یادگیری دانش جدید میباشد. از اینرو این مهم بردوش متولیان آموزشی است که هم پا با روند رشد علوم و دانش درسطح جهان گام بردارند درنتیجه طبق تعاریف« هرنوع اقدامات متوالی و برنامه‌ریزی شده که نگرش انسا نی داشته و هدف آن یادگیری و فهم فرا گیران باشد »، آموزشهای رسمی یکی از شیوه های فراگیرا وآموزش و پرورش معروفترین متولی و مصداق عینی این تعریف می‌باشد. لذا قبل از پرداختن به ویژگیها و مخاطبین آموزش های رسمی، بهتراست تعریف کوتاهی ازاین نهاد داشته باشیم.

آموزش و پرورش : ساختار بسیار مشخص ، متوالی و مبتنی بر سال یا نیمسال ، سلسله مرا تبی که به آن نظام آموزش و پرورش می گویند که از دبستان آغاز شده تا دانشگاه ادامه دارد. (جارویس ،پیتر، 21)

حال باید دید کارکرد این نظام آموزشی چگونه است ؟

در پاسخ باید گفت نظام آموزشی ، با دریافت یک مجموعه درون داد ( دانش آموزان و معلم ) طی فرایندی خاص ( بهرمندی از تخته سیاه ( امروزه وایت بورد ) ، روش تدریس و زمان معین ) در جهت یک هدف مشخص (آموزش و فراگیری) یا برون داد مورد نظر ، دست می یابد.

اهداف آموزش رسمی:

بر اساس یافته های یونسکو اهداف آموزشی های رسمی که تلفیقی از آموزشهای رسمی در چارچوب آموزش و پرورش وآموزشهای پیشرفته درچارچوب آموزش عالی می باشد، بشرح ذیل ترسیم می گردد:

1. فراهم ساختن ابزار تفکر و عمل برای کودک و نوجوان متناسب با سن او به گونه ای که بتواند به عنوان انسان و شهروند ، شکوفا شده و زندگی نماید.

2. ا نتقال میراث فرهنگی و فراهم ساختن امکانات لازم جهت غنای فرهنگی

3. تربیت انسانهای آزاد ، آگاه و مسئول که خود و دیگران را محترم بشمارند.

4. تربیت متخصصین طراز اول

5. اشاعه فرهنگ علمی وادبی وارزش های فرهنگی جامعه» ( یونسکو، ص 121)

حال باید دید کارکرد این نظام آموزشی چگونه است ؟

در پاسخ باید گفت نظام آموزشی ، با دریافت یک مجموعه درون داد ( دانش آموزان و معلم ) طی فرایندی خاص ( بهرمندی از تخته سیاه ( امروزه وایت بورد ) ، (روش تدریس و زمان معین ) در جهت یک هدف مشخص (آموزش و فراگیری) یا برون داد مورد نظر ، دست می یابد.

 ویژگی های آموزش های رسمی:

1- آ موزش های رسمی بلند‌مدت است ومعمولا برای فراگیران اهداف کلان را مد نظردارد.

2- آموزش های رسمی دارای سلسله مراتب است ، یعنی از مقطع دبستان آغاز وبه مقاطع بالاتر درآموزش عالی منتهی می گردد

3- آموزش های رسمی علاوه بر افزایش دانش وایجاد مهارت فراگیران بر شخصیت سازی و ایجاد الگوهای رفتاری درآنان نیز می‌نماید.

روش های آموزشی:

روش های آموزش در چارچوب آ موزشهای رسمی شامل :

1ـ روش های معلم محور

2ـ روش های گروهی شاگرد محور

3 ـ روش های انفرادی شاگرد محور

مخاطبان آموزش های رسمی :

مخاطبین آموزشهای رسمی ( آموزش وپرورش و آموزش عالی) را گروه سنی کودکان ، نوجوانان و جوانان در برمی گیرد. ویژگی های مخاطبین آموزش  های رسمی :

- آموزش برای ایشان شغل اصلی محسوب می‌گردد.

- فراگیران درهریک از مقاطع آموزشهای رسمی ( ابتدائی ، راهنمائی ، دبیرستان ، دانشگاه) در یک گروه سنی قرار دارند.

- آموزش در نظام آموزش های رسمی برای فراگیران به غیر از مقطع دانشگاه درسایر مقاطع جنبه اجباری دارد.

- فراگیران به علت سن کم وجوانی درمقایسه با بزرگسالان از قدرت فکری وقدرت جسمی بالاتری برخوردار هستند پس در حین آموزش کمتر دچارخستگی می گردند. ( جارویس ،پیتر، 127-151)

تفاو ت های آموزش الکترونیکی و آموزش سنتی

در سیستم های سنتی آموزش، معلم در ارائه ی محتوای درسی نقش محوری دارد (معلم محور)، در حالی که در آموزش الکترونیکی، برخلاف آموزش سنتی، محوریت بر خودآموزی دانش آموز استوار است (دانش آموز محور). در آموزش سنتی نگرش عمده به آموزش ها و مهارت های فردی است در حالی که در آموزش الکترونیکی نگرش بر توسعه ی مهار ت های اجتماعی افراد است. آموزش سنتی روحیه ی رقابت را در دانش آموزان ایجاد می کند و گاه این روحیه تبدیل به روحیه حسادت می شود، که پیامدهای اجتماعی خاص خود را دارد. در حالی که در آموزش الکترونیکی با توجه به بستر و محیط تعامل می توان به سادگی روحیه ی مشارکت و کار گروهی را در دانش آموزان ایجاد کرد، که عامل آن وجود یک منبع عظیم پژوهشی (اینترنت) است که به سادگی در اختیار دانش آموزان قرار می گیرد و امکان انجام هرگونه کار پژوهشی به صورت گروهی را برای آن ها فراهم می کند. به دلیل دسترسی به اینترنت، محتوای درسی نیز دارای انعطاف زیادی است و معلمان می توانند به راحتی با استفاده از این منبع مطالب درسی خود را به روز کنند، در حال یکه در آموزش سنتی منابع محدود و در حد چند کتاب است که تجدید و بازنگری در محتوای آن ها شاید سال ها طول بکشد. نکته ی دیگر در آموزش الکترونیکی استفاده از ابزارهای مولتی مدیا و شبیه ساز در فرآیند آموزش است که به دانش آموز اجازه می دهد تا واقعیتی مجازی از آن چه را که قرار است بیاموزد لمس کند. حال آن که ما در آموزش سنتی فقط با چند صفحه عکس یا متن و در نهایت طی یک یا دو جلسه ی آزمایشگاهی می توانیم به آموزش بپردازیم. با توجه به نوع فناوری ای که استفاده می شود نوع نگرش به کلاس و معلم نیز، که ستون های اصلی آموزش اند، تغییر خواهد کرد. اگر در گذشته کلاس های درسی به صورت یک سخنرانی توسط معلم یا در بهترین حالت به صورت سؤال و جواب برگزار می شد، اکنون کلاس درس مجازی محیطی کاملاً تعاملی میان دانش آموزان است، که معلم در این محیط به یک ناظر و تولیدکننده ی طوفان ذهنی در مغز مخاطبان خود تبدیل شده است و دیگر مدرسِ یک مطلب خاص نیست بلکه راهنمای خودآموزی دانش آموزان است. در کلاس درس سنتی اگر از لحاظ مکان، زمان و هزینه محدودیت برگزاری داشته باشیم در کلاس مجازی چنین محدودیتی نداریم. دفعات برگزاری کلاس برای یک یا چند نفر نه هزینه بر است و نه به مکان اختصاصی نیاز دارد و نه زمان ویژه ای را می طلبد. بنابراین ، دانش آموز تا زمانی که مطلب را کاملاً فرا نگرفته است می تواند جلسه ی آموزشی آن را تکرار و مرور کند. (کاوسی، 1388، 52)

نتیجه گیری:

در پایان باید توجه داشت آموزش الکترونیکی و تعامل آن با آموزش سنتی ، مقوله ایست که می بایست بیش از پیش به آن توجه نمود. هر روزه در کلان شهر هایی مانند تهران هزینه های هنگفتی بابت رفت و آمد شهری دانش جویان و دانش آموزان، آلودگی محیطی و صوتی ، مخارج تحصیل و ... پرداخت می گردد . همچنین اثرات مخرب مهاجرت بین شهری و بین المللی را نباید از ذهن دور داشت . دولت می بایست با فراهم کردن زیر ساخت های مناسبی چون : خطوط اینترنت پر سرعت ،ارائه خدمات سخت افزاری و نرم افزاری مناسب و ارزان ، حمایت از افرادی که موسسین این گونه پروژه های علمی هستند و تبلیغ آموزش الکترونیکی در بین مردم بستر مناسبی را برای رشد و ارتقاء سطح علمی کشور با استفاده از امکانات روزبه وجود آورد.

 منابع

1.      احمدی مخبری،مونا .(1378). تاثیر ارائه مطالب کلامی به صورت محاوره ای از طریق چندرسانه ای های آموزشی بر یادگیری یاددهی و انگیزش پیشرفت دانش آموزان پایه دوم.پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.

2.    آتشک،محمد.(1386).مبانی نظری و کاربردی یادگیری الکترونیکی. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، دوره سیزدهم،(بهار 1386)، ص156-135.

3.   جارویس، پیتر. ( 1381) آموزش بزرگسالان و آموزش مداوم، ترجمه دکتر غلامعلی سرمد. تهران: انتشارات سمت

4.     رستگارپور، حسن و مریم قاسمی و علی باقری. کاربرد الگوهای طراحی آموزشی در آموزش از راه دور.

5.   سیف، علی اکبر.(1370).روانشناسی پرورشی. انتشارات آگاه، چاپ پنجم.

6.    فتوره چی، محمد مهدی.( 1383). از آموزش راه دور تا دانشگاه مجازی. از  مجموعه مقالات مرکز اسلامی آموزش از راه دور.

7.   فردانش، هاشم،(1382) مبانی نظری تکنولوژی آموزشی، تهران، انتشارات سمت.

8.   کاردان، احمد و سیده مهدین ستود. رویکردی نو برای بهبود فرایند آموزش براساس تلفیق روش های مدیریت دانش در سیستم های آموزشی الکترونیکی.

9.    کاوسی، رضا.(1388). آموزشی الکترونیکی چاره ساز توسعه ی آموزشی. مجله رشد آموزش فنی و حرفه ای، شماره1،دوره پنجم، پاییز 1388،ص60-51.

10. گروه مشاورین یونسکو.(1382). فرایند برنامه ریزی آموزشی، ترجمه فریده مشایخ ، انتشارات مدرسه، چاپ سیزدهم