دارائیهای نامشهود

دارایی نامشهود چیست؟

داراییهای نامشهود اساساً به دو دسته تقسیم می شود: ۱٫  داراییها ی نامشهود قابل شناسایی ۲٫ داراییهای نامشهود غیرقابل شناسایی
داراییها نامشهود قابل شناسایی،داراییهای می باشد که ارزش آن به سایر داراییهای واحد تجاری یا به کل واحد تجاری،وابسته نبوده و به طور جداگانه قابل فروش می باشد در حالی که داراییهای نامشهود غیرقابل شناسلیی را نمی توان جداگانه ارزیابی ویا معامله نمود.
نمونه های زیر می توانند مثالهایی از داراییهای نامشهود قابل شناسایی باشد:

• دانش فنی
• ایده
• طرح صنعتی
• ساختار سازمانی و نیروی انسانی
• حق اختراع
• حق چاپ و تألیف
• سر قفلی
• محل کسب (حق کسب وپیشه)
• برند، علایم و نام‌های تجاری
• لیسانس، پروانه و حق امتیاز (فرانشیز)

داراییهای نامشهود قابل شناسایی

حق اختراع: حقی است که به دارنده آن،امکان تولید،استفاده،فروش محصول مشخصی را برای مدت معین داد نقض آن توسط دیگران مجاز نمی باشد.طبق ماده ۳۳ قانون ثبت علایم و اختراعات مصوب تیرماه ۱۳۱۰ مدت اعتبار ورقه اختراع به تقاضای مخترع پنج یا ده یا پانزده ویا منتهی ۲۰سال است.ولیکن در عمل تازمانی دارای ارزش خواهد بود که منجر به کاهش هزینه های عملیاتی و یا فروش کالا وخدمات به قیمت بیشتر شود.اگر حق اختراع به جای خرید،توسط واحد تجاری پدید آمده باشد،بهای تمام شده بهای تمام شده آن صرفاً شامل هزینه های مستقیم حقوقی و هزینه هایی مثل هزینه ثبت حق اختراع خواهد بود. حق تألیف: حق تألیف عبارت است از«حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر هنری یا نوشته ای که به مدت عمر پدید آورنده و سی سال پس از فوت او به شخص پدید آورنده  ووراث او اعطاء می شود،در مورد حق تألیف نیز عین حق اختراع،عمر مفید واقعی به ارزش اقتصادی آن بستگی داشته و تا زمانی دارای منافع اقتصادی خواهد بود که بازار برای انتشار اثر وجود داشته باشد. سر قفلی محل کسب (حق کسب وپیشه): سر قفلی محل کسب،حقی است که واحد تجاری به جهت تقدم و سابقه در اجاره،موقعیت محل و یا موفقیت در جذب مشتری نسبت به محل معینی پیدا می کند.سر قفلی محل کسب صرفاً زمانی می تواند به عنوان دارایی قابل شناسایی باشدکه در ازاء پرداخت وجه نقد یا ما به ازای غیر نقدی تحصیل شده باشد.سر قفلی محل کسب،معمولاًقابل استهلاک نبوده و به هنگام تخلیه ملک،لازم است مبلغ سرقفلی از سوی مستأجر دریافت گردد. علایم و نامهای تجاری: علایم و نامهای تجاری نیز حقوقی است که قابل اجاره و واگذاری می باشد.«علایم تجاری عبارت است از هر قسم علامتی اعم از نقش،تصویر،رقم،حرف،عبارت،مهر،لفاف و غیر آن که برای امتیاز تشخیص محصول صنعتی یا تجاری یا فلاحتی اختیار می شود».بهای تمام شده علایم تجاری باید معادل مبلغی که بابت خرید آن پرداخت شده یا معادل هزینه هایی که صرف پدید آوردن آن گردیده،در حسابها منظور گردد.مدت اعتبار علایم تجاری طبق ماده ۱۴ قانون ثبت علایم ۱۰ سال و بعد از آن نیز قابل تمدید است و در واقع عمر قانونی محدودی ندارد. حق امتیاز و فرانشیز: حق امتیاز و فرانشیر مجوز استفاده از حقوق دیگران در ازای پرداخت مبلغ مشخص می باشد.بدین ترتیب امتیاز ساخت و حق فروش تولیدات یا انجام خدمات مشخص یا استفاده از نام و علایم تجاری به مؤسسه پرداخت کننده اعطاء می گردد.

داراییهای نامشهود غیر قابل شناسایی(سر قفلی)

اصطلاح سر قفلی به ویژگیهای اشاره دارد که به یک واحد تجاری امکان می دهد تا به سبب حسن شهرت ،کارایی عملیاتی،تجربه و مهارت و یا سایر عوامل،سودی مازاد بر نرخ بازده متعارف کسب کند.اگرچه ممکن است با گذشت زمان برای خیلی ازمؤسسات تجاری،سرقفلی ایجاد شود،اما حسابداران از این بابت چیزی در دفاتر خود ثبت نمی کنند چرا که معتقدند تعیین مبلغ آن مستلزم اعمال قضاوتهای شخصی است و این با اصول پذیرفته شده حسابداری سازگار نمی باشد.اصولاً به عنوان یک قاعده کلی،سرقفلی فقط در صورتی در دفاتر ثبت و گزارش می شود که به مثابه بخشی از یک واحد تجاری خریداری شود.در مورد اینکه سر قفلی چگونه باید مستهلک شود و اصولاًاستهلاک سر قفلی عمل صحیحی است یا خیر؟بحثهای متعددی توسط اندیشمندان حسابداری مطرح شده است.عده ای مخالف استهلاک سرقفلی و عده ای موافق آن می باشندودر عین حال بین آنان که موافق استهلاک سر قفلی می باشند،در خصوص شیوه استهلاک آن وحدت نظر دیده نمی شود.

دارایی های نامشهود با وجود اینکه ماهیت فیزیکی ندارند اما به عنوان عامل اساسی و بسیار مهم در تولید ارزش و سودآوری برای برند بحساب می آیند. این نوع دارایی ها از منابعی بلند مدت در ایجاد ارزش برای هر کسب و کاری محسوب می شوند و ارزش خود را از حقوق قانونی یا معنوی و ارزشی که به دیگر دارایی های شرکت می افزایند، بدست می آورند.
امروزه شرکت های پیشرو و برتر جهان، بیش از هر زمانی توجه خود را به بحث دارایی های نامشهود معطوف کرده اند و حجم دارایی های فیزیکی خود را از طریق سرمایه گذاری در دارایی های نامشهود کاهش داده اند. هدف از ارزیابی و ارزشگذاری دارایی های نامشهود، کمک به تصمیم گیریهای مطلوب و حل مسائل و مشکلات زیر است:
– تصمیم گیری های مرتبط با سرمایه گذاری های تجاری و کمک به تصمیم گیری در زمینه سرمایه گذاری روی دارایی های نامشهودی مانند برند در کسب و کارها
– تصمیم گیری های مرتبط با اعطاء لیسانس برای شرکتهای زیر مجموعه
– سامان دهی و استفاده مطلوب از داراییهای نامشهود شرکت بر اساس ارزش اقتصادی آنها
– تصمیم گیری ها در مورد خرید و فروش داراییهای نامشهود، برند و یا ادغام شرکتها (M&A)

دارایی هایی که وجود آن رشد شرکت را به همراه دارد اما گاها از ارزش گذاری آن صرف نظر می شود. دارایی نامشهود در حسابداری به آن دسته از دارایی هایی اطلاق می شود که به عینه قابلیت مشاهده ندارند اما برای شرکت دارای ارزش خاصی است مثلا حق اختراع یا حق تالیف موجودیت عینی ندارند ولی نوعی امتیاز برای دارنده محسوب می شود که باید در زمره دارایی ها از آن یاد کرد.

شرکت ها دارایی های خود را به بهای تمام شده ثبت می کنند. اما در کل دارایی های نا مشهود به دو دسته تقسیم می شوند. دارایی های نامشهود استهلاک پذیر و دارایی های نا مشهود استهلاک ناپذیر.

اگر دارایی نامشهود به مانند حق اختراع، حق تالیف و حق امتیاز دارای عمر محدود باشند در بخش دارایی های نامشهود استهلاک پذیر طبقه بندی می شوند. ولی اگر دارای عمر مفید نامعینی باشند، مستهلک نمی شوند و در واقع استهلاک پذیر نیستند مانند سرقفلی، علامت تجاری و نام تجاری.

اما نکته مهمی که در خصوص دارایی نامشهود در حسابداری قابل توجه است موضوع مربوط به شناسایی دارایی های نامشهود است. دارایی نامشهود نیز مانند دارایی مشهود به بهای تمام شده خرید ثبت میشود. اما یک تفاوت مهم در اندازه گیری بهای تمام شده این دو دارایی وجود دارد.

بهای تمام شده دارایی ثابت مشهود برابر است با قیمت خرید دارایی و هزینه های متحمل شده جهت طراحی و ساخت دارایی را شامل می شود. اما بهای تمام شده دارایی ثابت نا مشهود تنها قیمت خرید را در بردارد.

شرکت ها تمام مخارج متحمل شده جهت ایجاد و توسعه دارایی های نامشهود را در دوره وقوع به عنوان هزینه های عملیاتی، در صورت سود و زیان شناسایی می کنند.

نکته بسیار مهم دیگری که در خصوص دارایی نامشهود در حسابداری باید بیان نمود موضوع استهلاک است. بر خلاف دارایی های ثابت مشهود که برای استهلاک از حساب استهلاک انباشته استفاده میشود.

شناسایی دارایی‌های نامشهود تحصیل شده در ترکیب تجاری در  حسابرسی و حسابداری مالی 

شناسایی دارایی‌های نامشهود تحصیل شده در ترکیب تجاری: ضوابط شناسایی دارایی نامشهود تحصیل شده از طریق ترکیب تجاری در استاندارد حسابداری شماره ۱۷ دارایی‌های نامشهود تعین شده است. طبق بند ۲۷ این استاندارد، واحد تحصیل کننده در تاریخ تحصیل، در صورتی می‌تواند دارایی نامشهود را جدا از سرقفلی شناسایی کند که ارزش منصفانه آن به گونه‌ای اتکاپذیر قابل تعیین باشد، صرف‌نظر از اینکه واحد تحصیل شده، پیش از ترکیب تجاری، دارایی را شناسایی کرده باشد یا خیر. دارایی نامشهود باید قابل تشخیص باشد (یعنی از حقوق قانونی یا قراردادی نشأت گیرد) یا جداشدنی باشد. علائم تجاری، عناوین روزنامه، و حق تألیف نمونه‌هایی از دارایی‌هایی هستند که از حقوق قانونی یا قراردادی نشأت می‌گیرند اما بانک اطلاعاتی و لیست مشتریان نمونه‌هایی از دارایی‌های نامشهود جداشدنی است.

در موارد زیادی می‌توان ارزش منصفانه دارایی‌های نامشهود را به گونه‌ای قابل اتکا تعیین کرد. چنانچه دارایی‌ نامشهود تحصیل شده از طریق ترکیب تجاری عمر محدود داشته باشد تعیین ارزش منصفانه آن راحت‌تر است. در برخی موارد ارزش دارایی مشهود و نامشهود قابل تفکیک نیست مانند علامت تجاری یک چشمه آب معدنی خاص. در صورتی که ارزش منصفانه هر دارایی به طور مجزا قابل اندازه‌گیری نباشد، دارایی‌ها به صورت گروهی اندازه‌گیری می‌شود.

برای تعیین ارزش منصفانه، استفاده از قیمت‌های موجود در یک بازار فعال ارجحیت دارد. اگر چنین بازاری نباشد، قیمت معاملات مشابه و در غیر این‌صورت برآوردهای کارشناسی ملاک تعیین ارزش منصفانه است.

نمونه‌هایی از اقلامی که ممکن است در ترکیب تجاری با تعریف دارایی نامشهود منطبق باشد به شرح زیر است (IASB, 2009).

 

دارایی‌های نامشهود مرتبط با بازاریابی:

علائم تجاری، نامهای تجاری

پوشاک تجاری (رنگ، شکل یا طراحی منحصربه‌فرد)

لوگوی روزنامه

نامهای پایگاه اینترنتی

دارایی‌های نامشهود مرتبط با مشتری:

فهرست مشتریان

تراکم سفارشات یا تولید (تقاضای بیش از ظرفیت)

قراردادهای مشتری و مناسبات با مشتری

مناسبات غیرقراردادی با مشتری

دارایی‌های نامشهود مرتبط با هنر:

نقش‌ها و اپراتورها

کتابها، مجلات، روزنامه‌ها، سایر کارهای ادبی

کارهای موزیکال

عکس‌ها، تصاویر

برنامه‌های تصویری و صوتی شامل تصاویر متحرک، فیلم‌های موزیکال، برنامه‌های تلویزیونی

دارایی‌های نامشهود مرتبط با قرارداد:

مجوز و حق امتیاز

قراردادهای تبلیغات، ساختف مدیریت، خدمت یا عرضه

قراردادهای اجاره

محوزهای ساخت

قراردادهای فرانشیز

حقوق فعالیت و پخش برنامه

استفاده از حقوقی مانند حفاری، منابع آبی، فضا، معادن، قطع درختان جنگلی و مجوزهای استفاده از آزاد راهها، جاده‌ها و راه‌آهنگقراردادهای خدماتی از قبیل قراردادهای خدمات رهن

قراردادهای استخدام

دارایی‌های نامشهود مرتبط با فناوری:

فناوری اختراع شده

نرم‌افزار رایانه‌ای و عملیات پوشش‌دهی

فناوری اختراع نشده

پایگاه‌های اطلاعاتی

اسرار بازرگانی، از قبیل فرمول‌ها، فرایندها، دستورالعمل‌ها (راهنماها