آشنایی با ابزار مشتقه

آشنایی با ابزار مشتقه

چکیده:

در مباحث سرمایه گذاری و مدیریت مالی استفاده از ابزارهای مالی امری اجتناب نا پذیر است ,و انتخاب آن با توجه به­موقعیت و شرایط بازار صورت می گیرد.

سرمایه گذاران و متخصصان فن در امر سرمایه گذاری به دنبال سرمایه گذاری با حداقل ریسک در بازار و یا کاهش و انتقال آن هستند تا بتوانند به حد قابل قبولی از سود دهی دست یابند.

ابزار مشتقه ابزاری است که از بازارهای پایه ای مثل کالا , انرژی , ارز , پول و سرمایه مشتق شده اند و در بورس های مربوطه انجام می پذیرند.

ابزار مشتقه ابزاری است که در معاملات اصل دارایی جابه جا نشده و عملکرد قیمت آن ناشی از تغییرات قیمت کالای مربوطه است.

معاملات در این بازار نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقد ش وندگی بیش تری داردو هزینه کم تر ی در بازار ایجاد می­کند و می­تواند از نظر اقتصادی در انتقال خطر بازار و کاهش هزینه تامین مالی ,افزایش بازده دارایی ,تعدیل سریع ساختارجریان نقدی و گریز از مالیات و در نهایت تغییر نرخ ثابت بدهی به نرخ شناور موثر باشدو به دلیل مشروع بودن نرخ شناور ازنظر اسلام ,این ابزار در کشورهای اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است و زمینه های استفاده از آن در ایران هم در حال پایه ریزی است.

واژه های کلیدی :

قرارداد آتی- پیمان آتی –قرارداد اختیار معامله –قرارداد تاخت –ریسک –نرخ ارز – نرخ سود –قیمت گذاری

شاید از نخستین روزهایی که بشر تغییرات رابطه ارزشی با برابری کالاها در قبال یک دیگر را مشاهده کرد متوجه تاثیرات ناشی از ریسک بازار بر ارزش دارایی ها خود شده بود . با خلق پول و تحولات بعدی در جنبه های اقتصادی ، حتی افراد عادی به فکر مهاراین زیان احتمالی رسیدند زیرا در طول زمان ، بر حجم و عمق بازار افزوده می شود و تغییرات سریع عرضه و تقاضا به ویژه به واسطه عملیات سفته بازی بیش تر جلوه می کرد. در نتیجه مشتریان نهایی کالاها بیش تر از نوسانات قیمت متاثر می­شدند. این تحولات علمی در سایر زمینه ها به ویژه آمار, ریاضی, رایانه به متخصصان کمک کرد که این ریسک را به دو رقم بکشند و در قالب کردارهای موثر نشان دهند و به طراحی ابزار مدیریت ریسک و عرضه آن ها به بازار همت گماردند . اصطلاح

ابزار مشتقه بازارهای ارزی وپولی از اواخر دهه هشتاد میلادی مورد استفاده قرار گرفت . البته قبل از آن ابزارها یی نظیر خط ترازنامه, محصولات مالی, ابزارهای مدیریت ریسک و مهندسی مالی استفاده می شد . ابزارهای مشتقه که از بازارهای پایه ای شامل کالا ,انرژی,ارز,پول و سرمایه مشتق شده اند تمامی اصطلاحات قبلی را در بر می گیرند . بسیاری از معاملات مربوط به ابزارهای مشتقه از لحاظ مبلغ و سررسید تسویه ثابت بوده و در بورس های مربوطه (کالا ,انرژی,ارز)انجام می پذیرند که سالها به شیوه اعلام قیمت در صحن بازار انجام می گرفت . از سال 1998 این شیوه جای خود را به اعلام قیمت بر روی صفحات مانیتور داد. در عین حال برخی از بورس ها قدیمی با هم ادغام شده مثل "یورکس " (سوییس و آلمان )گلوبکس ( فرانسه,سنگاپور, برزیل ,مونترال )و شیکاگوکه یک سامانه معاملاتی مشترک رایانه ای طراحی کرده اند . طراحی و فروش محصولات خارج از بورس با هدف رفع نیاز خاص مشتریان است بر خلاف ابزارهای معامله شده در بورس ها، معاملات اخیر از لحاظ مبلغ ارزش ,سررسید تسویه و نرخ مرجع ,خاص مشتری مربوطه طراحی و انجام می پذیرد.

 در این مقاله سعی در معرفی ابزار مشتقه و انواع آن که شامل قرارداد آتی قرارداد اختیار معامله و قرارداد تاخت و . . . .است ,شده است و به بررسی نقش آن در مدیریت ریسک و اقتصاد و سرمایه گذاری پرداخته ایم.

تعریف ابزار مشتقه :

ابزار مالی ای است که ساختار پرداخت و ارزش آن از ارزش اوراق بهادار ,کالاهای اساسی ,نرخ بهره ,و شاخص اوراق بهادارمربوطه نشأت می گیرد. این ابزار به دارنده آن ا ختیار و یا تعهد خرید یا فروش یک دارایی مالی را می دهد . ارزش آن از ارزش دارایی های مالی مربوطه مشتق می شود.

بنا به تعریف ابزارهای مشتقه معاملاتی هستند که اصل دارایی در آن جابه جا نشده و عملکرد قیمت ابزارهای مشتقه ناشی از تغییرات قیمت کالای مربوطه است. به دیگر سخن ,رفتار این ابزارها از رفتار دارایی مربوطه در بازار ناشی می شود . البته دربسیاری از موارد ,دارایی معامله نشده و فقط مابه التفاوت قیمت ها و یا حق بیمه بین طرفین تسویه می شود . معاملات اخیرصرفا برای کسب سود یا سفته بازی بوده و به منظور انجام معاملات در بورس و خارج از بورس انجام می پذیرد.

ابزار مشتقه گونه ای از ابزار مالی است که فقط متخصصان فن ازچند و چون عملکرد آنها آگاهی کامل دارند و معمولاخبرگان حرفه ای روی آن ها سرمایه گذاری می کنند . به طور کلی مشتقه ها قراردادی بین دو یا چند طرف است که پرداخت های آن بر اساس موقعیت سنجی تعیین می شود در واقع مشتقه ها ابزارهایی برای کاهش یا انتقال ریسک به شمارمی روند . برخی از مشتقه ها که توسط شرکت های بزرگ صادر شده اندبه صورت استاندارد و تضمین شده در بورس سازمان یافته و معامله می شوند و برخی در حاشیه بورس و به صورت خارج از بورس با توافق و مذاکره دو طرف انجام می گیرد.

خصوصیات ابزار مشتقه :

1. قیمت اوراق مشتقه مانند سایر کالاها و اوراق به عرضه و تقاضا بستگی ندارد بلکه به قیمت دارایی پشتوانه اوراق وابسته است.

2.  مصون سازی در بازار نقد یا تحویل فوری برای آینده کپی می شود یعنی آن چه در بازار امروز وجود دارد با همان شرایط در آینده بدست می آورد.

3.  بدهی در اوراق مشتقه یک ادعای اقتضایی در زمانی مشخص است که آن ها را به مثابه یک اهرم بسیار قوی مطرح می کند. بدهی بیان گر تعهد در مقابل خریدار است.

4.  محلی که طرفین برای مبادله اوراق مشتقه غیر استاندارد حضور می یابند بازار خارج از بورس است که برای یکی ریسک رخ می دهد و دیگری مصون می ماند در این بازار تسویه حساب طرفین در زمان مقرر صورت می گیرد و پرداخت های لازم انجام می پذیرد.

نقش اقتصادی ابزار مالی مشتقه :

1. انتقال خطر بازار

الف) کنترل بدره دارایی های مالی

ب)محدود کردن دامنه تغییرات قیمت یا نوسان پذیری قیمت ها

ج )کنترل خطر انتشار دارایی های مالی

2. کاهش هزینه های تامین مالی وام گیرندگان

3. تغییر کارامد نسبت بدهی های ثابت به بدهی های با نرخ شناور

4. افزایش بازده دارایی

5. تعدیل سریع ساختار جریان نقدی دارایی ها برای انطباق بیش تر با وضعیت شرکت در بازار

6. گریز از مالیات و دور زدن مقررات

امتیازات بازارهای اوراق مشتقه نسبت به بازارنقدی :

1. انجام معامله در آن برای تعدیل خطری که پرتفوی سرمایه گذاران با آن روبروست هزینه کم تری در بازار نقدی دارد.

2.  معاملات سریع تر صورت می گیرد

3.  برخی از بازارهای مشتقه می توانند معاملات دلاری بزرگ تری را بدون تاثیرگذاری نا مناسب بر قیمت اوراق مشتقه جذب کنند یعنی بازار اوراق مشتقه می تواند نقد شوندگی بیش تری از بازار نقدی داشته باشند.

انواع ابزار مشتقه :

قرارداد سلف:

قراردادی است که به موجب آن دو طرف متعهد می شوند در یک تاریخ مشخص و قیمت مشخص کالا­یی با کیفیت مشخص را که بر اساس توافق طرفین تعیین خواهد شد را مبادله کنند . در این قرارداد هم پیش شرط این است که تفاوت دیدگاه نسبت به قیمت آینده برای خریدار و فروشنده وجود داشته باشد بر اساس قرارداد سلف تمامی مبلغ بایستی قبلاپرداخت و کالا در سررسید تحویل شود بدین ترتیب در معاملات غالبا با پول نقد رد و بدل می شود یا اسنادی که معادل پول نقد به شمار می آیند. یکی از دارایی هایی که معامله سلف آن ها بسیار متداول است نفت خام است.

قرارداد فوروارد:

این قرارداد همانند قرارداد سلف است اما معمولا به علت اعتبار بالای دو طرف معامله کل مبلغ در زمان تحویل کالا درسررسید پرداخت می شود و معمولا در بازارهای خارج از بورس استفاده می شود.

قرارداد استصناع :

این قرارداد همانند قراردادهای گذشته است ولی در این قرارداد کل مبلغ مورد معامله به صورت قسطی تا سررسید به تحویل دهنده کالا پرداخت می شود.

قرارداد آتی :

قرارداد آتی و پیمان آتی به نوعی از قراردادها گفته می شود که طرفین معامله را به انجام معامله ای در آینده متعهد می­سازد که خریدار و فروشنده متعهد می­شود کالا و قیمت آن را در تاریخ سر رسید به یک دیگر منتقل کنند.در این قراردادها دو گروه افراد وجود دارد :

1. افرادی که برای کاهش عدم اطمینان , ریسک و بی ثباتی قیمت ها در دو ره های آتی سراغ این قراردادها می روند . این افراد با خرید قرارداد آتی مطمئن می شوند که قیمت ها در آینده مشخص بوده و از نوسانات نامطلوب به دور خواهند بود.فروشندگان نیز به دنبال چنین اطمینانی هستند.

2. افراد سوداگرا یا سفته باز هستند که سود آن ها از عدم اطمینان قیمت های آینده ناشی می شود . معاملات قراردادهای

تحویل آتی در بورس انجام می شود . اتاق پایاپای ,در مقابل خریدار مسولیت فروش و تحویل جنس ,و در برابر فروشنده,مسولیت خرید و پرداخت وجه را به عهده دارد که هر نوع کالای مورد معامله حساب ویژه ای در دفاتر اتاق پایاپای دارد.

تفاوت قرارداد آتی و پیمان آتی :

1. تفاوت در ساز و کار عملیاتی و حسابداری :در قرارداد آتی ارزش فعلی بازار هنگام قرارداد صفر است و در طول زمان توسط انتظارات مثبت و منفی می شود و هیچ جریان نقدی تا روز تسویه وجود ندارد اما در پیمان آتی برای ماندن در ارزش صفر هر روز بر اساس تغییر قیمت بازار کالا تجدید و اصلاح می شود و تا به قیمت روز قرارداد آتی ، استاندارد تعدیل است و دراین امر جریان نقدی از روزی به روز دیگر متفاوت است.

2. پیمان آتی نوعی نظام یافته و استاندارد شده قرارداد آتی است و میزان کنترل آن بیش تر است.

3. پیمان آتی در بورس های آتی معامله می شود در حالی که قرارداد آتی در بازار خارج از بورس

4. در پیمان آتی واسطه ای به عنوان موسسه پایاپای وجود دارد و لذا طرفین قرارداد در قبال هم مسولیتی ندارند ولی درقرارداد آتی چنین نیست.

5. در پیمان آتی به منظور اطمینان از اجرای قرارداد طرفین مبلغی به عنوان تضمین پرداخت می کنند به صورت کلی درپیمان آتی چارچوب قراردادی وجود دارد در حالی که در قرارداد میزان اعتبار طرف مقابل مورد توجه است و به طور طبیعی ریسک آن بیش تر است.

قرارداد آتی:

قرارداد آتی عبارت است از توا فق طرفین قرارداد برای انجام معامله در تاریخ مشخص از آینده که مقدار کالا و قیمت آن نیزدر قرارداد مشخص می شود. که شامل قرارداد آتی خرید و فروش است که درقرارداد آتی خرید این امکان وجود دارد که درتاریخ مشخصی از آینده دارایی خاصی را با قیمت توافق شده هنگام قر ارداد خریداری کنید و قرارداد آتی فروش نیز در مقابل به شما امکان فروش دارایی خاصی را در تاریخ مشخصی از آینده و به قیمت قرارداد می دهد.

انواع قرارداد آتی:

1.  قرارداد آتی نرخ ارز:

بازار قرارداد آتی نرخ ارز یکی از بازارهای نظام یافته بازار قرارداد آتی است که افراد برای پوشش ریسک نرخ ارز به آن مراجعه می کنند بسیاری از معامله گران ارز خارجی که شامل بانک و موسسات غیر بانکی نیز می شوند که میز قرارداد آتی دارند که در اتاق مبادلات قرار دارد و از آن به منظور مدیریت ریسک و سفته بازی استفاده می کنند ,میز قرارداد آتی معمولا نرخ های قرارداد آتی ارز برای سررسیدهای مختلف را تعیین و بر آن اساس معامله گران دست به مبادلات می زنند ,قرارداد آتی نرخ از دیر باز مورد استفاده بوده و در عین حال از دهه 1970 به علت از بین رفتن ثبات نرخ ارز در جهان اقتصاد استفاده از آن بسیار بیش تر شده است و افراد با استفاده از پیش بینی خود از آن استفاده می کنند که باعث ثبات نرخ ارز خواهد بود.

2. قراداد آتی نرخ سود :

این قرارداد در سال 1983 توسط نظام بانکی لندن به وجود آمد و هنوز هم در انگلیس مورد استفاده است. این قرارداد از قرارداد آتی در آتی مشتق می شود . در بانک های بزرگ رایج است که به صورت سرمایه گذاری بانک ها در یک دیگر مورد استفاده قرار می گیرد. در توافق نامه بانک ها زمان و مقدار و سود سپرده مشخص می شود و بانک سپرده گذار وجوه مورد توافق را سپرده گذاری می کند ,این قرارداد نوع ساده قرارداد آتی در آتی است زیرا اصل وجوه مورد نیاز است و مابه التفاوت نرخ سود و نرخ سود ارز منتقل می شود . در قرارداد آتی نرخ سود در مورد میزان اصل سپرده به همراه نرخ قرارداد و نیز نرخ مرجع که عمدتا "لایبور" است توافق می شود و البته نرخ مرجع می تواند سایر اوراق مانند اوراق خزانه باشد .

انعقاد قرارداد نرخ سود تغییرات مثبت و منفی نرخ سود را از بین می برد و در حقیقت هزینه مالی بانک را تثبیت می کند.

V=(r f - r c ) *NP*dc/dy

اصل سپرده =NP, نرخ قرارداد = r c , نرخ مرجع = r f , مابه التفاوت سود وزیان =v

تعداد روز سال = dy , تعداد روز قرارداد = dc

V/(1+dc/dy*rf ) PVV=

نرخ تنزیل سود و زیان , ارزش فعلی ما به التفاوت

در این قرارداد پرداخت یا دریافت مابه التفاوت در ابتدای دوره وام دهی انجام می شود نه در تاریخ سررسید . به همین علت ارزش زمان انتقال برای مبلغ در تاریخ سررسید به صورت ارزش فعلی محاسبه می شود.

3. قرارداد آتی اوراق بهادار :

بازار اوراق بهادار در امریکا و اروپا و آسیای شرقی صورت می گیرد . در بسیاری از بنگاه های معامله گر اوراق قرضه دولتی وشرکتی را معامله می کنند . بنگاه های کارگزاری نیز در بازار فعال حضور دارند و باستفاده از شبکه الکترونیک ,خریداران وفروشندگان را گرد هم آورده به یک دیگر معرفی می کند و معاملات نقدی و قرارداد آتی زیادی را روی اوراق بهادار دولتی به انجام می رسانند.

4. قرارداد آتی روی کالاها:

طرفین قرارداد تحویل کالای خاص با قیمت معین را در زمان مشخص از آینده تعیین می کنند. مشخصات کالا و بهای آن مشخص می شود و می توان ریسک تغییرات قیمت انواع کالاها از ماشین آلات و مواد اولیه را پوشش داد . با این قرارداد امکان استفاده از کالایی در آینده دارید در حالی که تنها هزینه پرداختی، قیمت آتی کالا خواهد بود.

رابطه نرخ نقد و نرخ آتی و ساختار سازمانی نرخ سود :

نرخ آتی نشان دهنده انتظارات سرمایه گذاران از روند آتی نرخ سود است که البته با توجه به تغییر تاریخ سررسید متغیراست. به عنوان مثال سرمایه گذاری بلندمدت دارای ریسک بیش تری است بنابراین بازدهی بیش تری را طلب می کند. در حالت صعودی هر چه به سررسید نزدیک می شویم ، بازدهی نیز افزایش می یابد . در عمل هر سه حالت می تواند وجود داشته باشد .

مثلا در سال 1974 به علت بحران و افزایش نرخ سود کوتاه مدت بازدهی اوراق کاهش یافت (منحنی نزولی ) و در سال 1991اوراق خزانه با بازدهی صعودی مواجه شدند در حقیقت ساختار سازمانی نرخ سود به مفهوم رابطه بین بازدهی اوراق با درآمدثابت با سررسید این دارایی هاست . بررسی این نظریه درک عمومی از بازار مالی و نقش آن در جامعه اقتصادی و مهندسی مالی کمک می کند.

مشکلات قرارداد در بازار قرارداد آتی :

در این قراردادها چون ساختار نظام یافته وجود ندارد امکان دارد افرادی به طور غیر مستقیم بر آن اثر منفی می گذارند.

1. حجم قرارداد و تاریخ سررسید :مشارکت کنندگان در بازار آتی هر یک بر اساس نیاز خود ,حجم قرارداد و تاریخ سررسیدخاصی را اعلام می کند.

2. ریسک نکول : چون این قرارداد ساختاری مدون ندارد ضمانت اجرایی قوی ندارد و پوشش ریسک به وسیله این قراردادخود با ریسک نکول همراه است.

3. نقدینگی : عدم امکان پرداخت نقدی و ایفای تعهدات ریسک نقدینگی است و بازار آتی را در شرایط عدم اطمینان قرارمی دهد.

پیمان آتی :

پیمان آتی نوع ی استاندارد قرارداد آتی است . در این قرارداد تحویل کالا و پرداخت قیمت آن در زمان آینده انجام می شودو در خصوص ماهیت و قیمت کالا ، در زمان عقد قرارداد همه چیز تعریف می شود . قیمت مورد توافق ,قیمت آتی و تاریخ تحویل مورد معامله ,تاریخ سررسید یا تاریخ تحویل ن امیده می شود که از طریق نهادهای واسطه با عنوان موسسه پایاپای انجام می گیرد . لذا ریسک کم تری را می طلبد . در این قرارداد خریدار و فروشنده مبلغی را برای ضمانت اجرای قرارداد نزد اتاق پایاپای می گذارند . در صورت کاهش ریسک ودیعه 5 تا 7 درصد ارزش کل قرارداد و در صورت بورس بازی 1 تا 3 درصد تقلیلمی یابد. پیمان آتی از سال 1972 شروع شد و در سال 1975 هیات بازرگانی شیکاگو اولین پیمان آتی را روی اوراق بهادار باانجام داد.

(Government National Mortgage Association) GNMA پشتوانه رهن وامروزه پیمان آتی روی انواع اورا ق بهادار از قبیل اوراق قرضه , اوراق خزانه , اوراق تجاری , گواهی سپرده بانکی و هم چنین و سایر شاخص ها انجام می گیرد. بازارهای نظام یافته که در سر تاسر جهان S&p روی انواع شاخص های سهام از جمله 500 به انجام پیمان آتی می پردازند شامل :

بورس مر کانتیل شیکاگو، بورس کالای امکس (IMM) -2 بازار بین المللی پول (CBT) -1 هیات تجاری شیکاگو بورس اوراق بهادار تورنتو بورس بین المللی (NYFE ) -5 بورس آتی نیویورک (COMEX ) -4 بورس کالا (ACE )پیمان آتی مالی لندن 8- بورس پیمان آتی سیدنی

یک ویژگی پیمان آتی قابل فسخ بودن قرارد اد در طول دوره تا سررسید است در حقیقت طرفین با پرداخت وجه یا باپرداخت وجه ودیعه به عنوان جریمه، قادر به فسخ قرارداد خواهندبود.

نقش موسسات پایاپای :

1. ضمانت طرفین معامله

2. بازی کردن نقش موقعیت مقابل در معامله

3. موسسه پایاپای نقش خریدار را برای فروشندگان و نقش فروشنده را برای خریدار بازی می کند و در حقیقت بعد ازانجام اولین قرارداد بین طرفین معامله رابطه آن ها قطع می شود. پس مشارکت کنندگان این بازار قبل از تاریخ سررسید بدون توجه به تمایل طرف مقابل و ریسک نکول و یا هر عامل دیگری قادر خواهند بود پیمان آتی خود را تبدیل به نقد کنند.

پرداخت ودیعه :

سرمایه گذاران در بازار پیمان آتی سپرده ای را تحت عنوان ودیعه هنگام عقد قرارداد نزد موسسه پایاپای می گذارند که مقدار آن توسط بورسی که قرارداد در آن منعقد می شود تعیین می شود . ودیعه باید به صورت نقد باشد و اگر 24 ساعت ازقرارداد بگذرد قرارداد فسخ خواهد شد و ودیعه مزبور قبل از تاریخ سررسید به صورت روزانه با نرخ روز قابل نقد شدن است.

کارکرد پیمان آتی :

1. پوشش ریسک :استفاده ازاختیار فروش و خرید می تواند ریسک ناشی از تغییرات قیمت کالا و انواع نرخ ها را از بین ببرد.

3. بورس بازی : در بورس بازی دو گروه وجود دارند که یک گروه به دنبال بورس بازی و استفاده از فرصت های بازار برای رسیدن به حداکثر سود هستند. این گروه به وسیله نوسانات قیمت ها به دنبال سودند و گروهی دنبال کاهش ریسک.

انواع پیمان آتی :

1. پیمان آتی نرخ ارز: روشی برای کاهش ریسک نرخ ارز است که یکی از مهم ترین آن بورس بازار بین المللی پول وابسته به بورس مرکنتایل شیکاگو است و اولین آن نیز در سال 1972 ، انجام گرفت.

2. پیمان آتی نرخ سود : این پیمان در مورد اوراق دولتی به کار می رود در امریکا و در اکثر کشورها اوراق بهادار با درآمد ثابت از طرف این قراردادها معامله می شود.

اسناد خزانه :نوعی اوراق قرضه دولتی است که با کسر به فروش می رسد و در تاریخ سرر سید با قیمت اسمی بازخرید می شود. در این صورت سودی پرداخت نمی شود و ما به التفاوت فروش و باز خرید، سود دارنده اوراق است.

قیمت فروش این اوراق از طریق نرخ تنزیل مشخص می شود

Dy=(F-P/F)*360/TY

تعداد روز قرارداد =TY قیمت فروش =P, قیمت اسمی =F, نرخ تنزیل =Dy

P=F(1-dyTy/360)

قیمت اسناد خزانه =P

BEY=F-P/P *365/TY

نرخ بازدهی اسناد خزانه =BEY

3. پیمان آتی شاخص سهام : مشخصه آن عدم تحویل دارایی تعهد شده است البته از آن جا که شاخص سهام خودیک دارایی مشهود نیست و ارزش مجموعه ای از سهام است ، لذا تحویل آن غیر ممکن است . در امریکا 4 شاخص سهام وجود دارد که شامل : S&500 نیویورک ,ولیولاین ,میجر مارکت ,

قیمت قرارداد / پیمان آتی :

قیمت آتی یک دارایی عبارت است از ، پیش بینی بازار مالی از قیمت آن دارایی در تاریخ مشخصی از آینده . قیمت آتی بر اساس انتظارات بازار پیمان آتی و مشارکت کنندگان در آن مشخص می شود بنابراین قیمت عادلانه ای وجود دارد . اما مشارکت کنندگان در بازار تنها به دنبال قیمت عادلانه نیستند بلکه به قصد پوشش ریسک و گروه دیگری به قصد بورس بازی و انتفاع در این بازار حضور می یابند در هر حال هر فرد به دنبال قیمت پیمان است.

بر این اساس قیمت قرارداد/پیمان آتی با وجود سه دسته اطلاعات زیر قابل محاسبه است :

1.  قیمت اوراق قرضه در بازار نقد

2.  نرخ سود اوراق قرضه یا سود دارایی مورد معامله(نرخ بازدهی )

3.  نرخ سود بازار برای دریافت وام تا تاریخ سررسید (نرخ هزینه تامین مالی )

بدون توجه به انتخاب وضعیت خرید یا فروش پیمان آتی قیمت اوراق را می توان از رابطه زیر بدست آورد.

F(t)=P+Tp(c-r)

بنابراین قیمت آتی یک دارایی عبارت است قیمت نقد دارایی به علاوه یک جز که مثبت یا منفی است . بنابراین پیمان آتی رابطه بین نرخ تامین مالی کوتاه مدت و بازدهی جاری اوراق قرضه را نشان می دهد . این فرمول فوق برای زمان کم تراز یک سال مورد استفاده بوده و سود دریافتی به صورت سود ساده است . در مدت زمان بیش از یک سال و زمانی که تقسیم سود انجام نمی شود از رابطه زیر استفاده می کنیم.

F=P+P (1+C/K)Kt-(1+r/k)kt

تفاوت قیمت آتی با قیمت نقد جاری عبارت است از هزینه نگهداری دارایی تا زمان تحویل . که معامله گران برای کسب سود نمی گذارند که اختلاف این دو قیمت از هزینه نگهداری آنان بیش تر شود.

قیمت آتی و قیمت نقد مورد انتظار نیز با هم در ارتباطند و در صورت اختلاف واضح بین آن ها از معاملات آربیتراژی استفاده می شود تا به سوی هم میل کنند.

ارزش قرارداد/ پیمان آتی:

در زمان های مختلف ارزش قرارداد / پیمان آتی برابر صفر است چرا که در صورت اختلاف قیمت شرایط آربیتراژی به وجودمی آید و معامله گران بازار بعد از انجام معاملات آربیتراژی بازار را به تعادل می کشانند در تاریخ سررسید ارزش قرارداد آتی برابر است با قیمت نقد دارایی تعهد شده و این همان خاصیت هم گرایی است.

ارزش قرارداد /پیمان آتی را در تاریخ سررسید به صورت زیر است.

Vt=Pt-F

قیمت آتی = F, قیمت نقد = p t , بازدهی قرارداد تا تاریخ سررسید =Vt

رابطه ارزش قرارداد در طول دوره قرارداد به صورت زیر است.

Vt=Ft-F/(1+r)(T-t)=(Ft-F)(1+r)-(T-t)

نرخ سود بدون ریسک =r قیمت تعیین شده در قرارداد = F , t قیمت قرارداد در تاریخ = Ftزمان باقیمانده تا سررسید = t

اگر سود به طور پیوسته محاسبه شود ارزش قرارداد آتی در طول دوره قرارداد را می توان به صورت فوق نوشت.

قرارداد اختیار معامله :

توافقی است بین فروشنده و خریدار دارایی تهعد شده , بدین صورت که دارنده اختیار حق خرید یا فروش دارایی را باقیمت مشخص و در تاریخ معین در زمان آینده خواهد داشت.

انواع اختیار معامله :

اختیار خرید : دارنده اختیار خرید می تواند در قبال ارایه اختیار در تاریخ مشخصی از آینده سهام خاص را با قیمت توافقی خریداری کند.

اختیار فروش : دارنده اختیار در قبال ارایه اختیار در تاریخ مشخصی از آینده ، می تواند سهام مورد نظر را با قابلیت توافقی به فروش برساند.

علاوه بر دو نمونه فوق اختیار معامله امریکایی و اروپایی نیز داریم . اختیار معامله امریکایی می گوید : در هر زمان اختیارمعامله پیش از سررسید قابل اعمال است و اختیار معامله اروپایی می گوید که اگر تنها در تاریخ انقضا قابل اعمال باشد . اگرپیش بینی دارنده اختیار معامله در مورد قیمت های آتی درست نباشد آن را اعمال نمی کند و تنها هزینه اندکی و به اندازهمبلغ اولیه خواهد پرداخت.

سازوکار بازار اختیار معامله :

معاملات اختیار در بازارهای مختلف به صورت معاملات اختیار در بورس شیکاگو است که در سال 1973 در امریکا شروع به کار کرد.

اختیار خرید در این بازارها از طریق کارگزار بورس صورت می گیرد که به عنوان نماینده است برای خرید با بهترین قیمت است. انجام معاملات از طریق مسول اجرای سفارشات ,بازارساز ,یا کارگزاران دیگر انجام می شود . سفارش به دو نوع قیمت بازار و قیمت معین است. قیمت بازار بهترین قیمت ممکن و قیمت معین قیمتی است که حداکثر سود را به سفارش دهنده برسانند.

انجام معاملات اختیار توسط موسسه پایاپای اختیار معامله صورت می گیرد . این موسسه نقش تضمین کننده برای دو طرف دارد و در هنگام معامله از طریق سپرده که ریسک نکول و ریسک نقدینگی را به حداقل می رساند صورت می گیرد.

رابطه بین اختیار معامله و پیمان آتی :

1. مهم ترین تفاوت آن ها این است که منحنی سود و زیان اختیار معامله به صورت متقارن است . عدم تقارن به خاطر وجودقیمت توافقی است و در منحنی پیمان آتی ، ادامه منحنی زیر محور افقی، زیان است که در منحنی اختیار معامله به سمت محور افقی جمع می شود و نقطه شکست آن به خاطر قیمت توافقی است که عدم تقارن را باعث می شود.

2. خرید هم زمان اختیار خرید و فروش در کنار پیمان آتی

3. ساختار معاملاتی : در پیمان آتی قیمت در تاریخ تحویل ثابت است در حالی که در اختیار معامله قیمت های توافقیزیادی وجود دارد.

مقایسه منحنی عایدی در اختیار معامله و پیمان آتی

الف) سود و زیان اختیار خرید

ب) سود و زیان پیمان آتی خرید

ج) سود و زیان اختیار فروش

د) سود و زیان پیمان آتی فروش

استراتژی اختیار معامله :

-1 ترکیب اختیار دو طرفه یکسان :

تحصیل یک اختیار خرید ویک اختیار فروش که دارای سررسیدهای یکسان و قیمت ها ی توافقی یکسان است . بنابراین خریدار ترکیب اختیارهای دو طرفه یکسان ، انتظار نوسانات زیادی در قیمت آینده سهام دارد. البته سرمایه گذار از آن اطلاعی ندارد و فقط به پیش بینی افزایش یا کاهش قیمت ها می پردازد . چون انتظارات افراد و پیش بینی آنان متفاوت است ,تلاقی این انتظارات بازار خرید و فروش ترکیب اختیار را مهیا می کند.

-2 ترکیب خاص اختیار دوطرفه :

اختیار خرید و فروش با سررسید یکسان تحصیل می شود و قیمت توافقی در اختیار خرید بیش از قیمت توافقی دراختیار فروش است و خرید و فروش قرینه یک دیگرند یعنی زیان فروشنده مساوی است با سود خریدار وبر عکس.

3. ترکیب اختیارهای تفاضلی (رونق و رکود)

در این بازار ترکیبی از دو اختیار خرید است که دو اختیار مزبور سررسیدهای یکسان با قیمت توافقی متفاوت دارند .یکی از آن دارای قیمت توافقی بالاتر از قیمت جاری و دیگری پایین تراز قیمت حاری است که در اولی اختیار خرید واگذار ودر دومی تحصیل می شود . و این استراتژی هنگامی اجرا می شود که سرمایه گذار دارای انتظارات قیمتی افزایشی و وقتی

انتظار کاهشی باشد از حالت رکود استفاده می کند و عکس حالت بالاست.

4.ترکیب اختیارهای تفاضلی پروانه ای :

تحصیل و واگذاری هم زمان اختیار خرید در این حالت صورت می گیرد . بدین صورت که دو اختیار خرید یکی با قیمت پایین و دیگری بالا تحصیل می شود و هم زمان یک اختیار با قیمت توافقی بین این دو اختیار واگذار می شود.

کاربردهای اختیار معامله :

1. پوشش ریسک احتمالی (فروش ریسک )

2. بورس بازی و استفاده از این ابزار برای حداکثر کردن منافع و بازدهی هنگام تغییر قیمت

3. آربیتراژ,استفاده از اختلاف قیمت ها در بازارهای مختلف و استفاده از این ابزار برای ایجاد دارایی های بدون ریسک

-4 ایجاد درآمد از طریق واگذاری اختیار معامله

ارزش ذاتی اختیار معامله :

ارزش ذاتی اختیار معامله عایدی ناشی از اعمال اختیار تعریف می شود . تفاضل ارزش معاملاتی دارایی تعهد شده وقیمت توافقی

Max(Is-KI,0)

قیمت توافقی = K, قیمت جاری بازار دارایی تعهد شده =S

اختیار خرید اعمال و با قیمت توافقی دارایی با قیمت کم تری از قیمت جاری بازار خریداری شود، دارایی به S>K اگر

سود این معامله عاید خواهد شد. S-K قیمت جاری فروخته شده و به اندازه

دارایی با قیمت کم تری در بازار قابل خرید باشد و اختیار خرید اعمال نشود، ارزش ذاتی اختیار صفر خواهد S

شد بنابراین ارزش ذاتی عبارت است از

Max (s-k),0

دارایی با قیمت بیش تری در بازار به فروش رسد، اختیار فروش اعمال نمی شود. s>k در اختیار فروش اگرخریداری شود و دارایی خریداری شده طبق اختیار فروش به s باشد دارایی مورد نظر در بازار به قیمت s

Max (s-k),0ارزش زمانی+ارزش ذاتی =ارزش کل

ارزش زمانی عبارت است ازاحتمال کاهش قیمت سهام و درنتیجه افزایش ارزش اختیار که اح تمال وقوع آن تا تاریخ سررسید باشد.

علت این نامگذاری این است که زمان فرصت احتمال فروش را به دارنده می دهد و به همین علت ارزش کل برابر با ارزش ذاتی +ارزش زمانی است. در تاریخ سررسید ارزش زمانی صفر و ارزش کل برابر با ارزش ذاتی می شود.

عوامل موثر بر قیمت اختیار معامله :

1. قیمت جاری بازار دارایی تعهد شده :

اگر قیمت جاری افزایش یابد با اعمال اختیار ,اختیار سود آور بوده و ارزش اختیار زیاد می شود وچون ارزش اختیار ازقیمت دارایی تعهد شده نیز بیش تر نمی شود ارزش اختیار صفر و کوچک تر از آن نمی شود.

2. قیمت توافقی اختیار معامله :

کاهش قیمت توافقی اختیار باعث افزایش عایدی اختیار خواهد شد و بر عکس.

3. تغییر پذیری اختیار دارایی تعهد شده :

احتمال تغییرات قیمت یا نوسانات از طریق نماد واریانس قیمت در دوره مشخص از زمان قابل تعریف است.

4. زمان تا سررسید :

در اثر طولانی شدن زمان احتمال نوسانات افزایش می یابد چون شرایط عدم اطمینان قوی تر را باعث می شود

-5 نرخ سود بدون ریسک :

افزایش این نرخ باعث افزایش نرخ پول و به دنبال آن افزایش نرخ عایدی مورد انتظار سهام و یا دارایی می شود

r =Ln(1+i)

نرخ سود موثر سالانه = I, نرخ سود بدون ریسک = r

6. تعادل اختیار خرید و فروش:

در رابطه تعادل اختیار خرید و فروش بحث براعمال اختیار در تاریخ سررسید است و بنابراین این رابطه برای اختیارمعامله اروپایی صادق است و اختیار معامله امریکایی چنین تعادلی ندارد

روش دو جمله ای اختیار معامله :

1. نمونه دوجمله ای یک دوره ای :

در نمونه دو جمله ای سهام در پایان دوره می تواند افزایش یا کاهش یابد و اگر نرخ سود بدون ریسک کوچک تر ازقیمت سهام باشد سرمایه گذار با نرخ بدون ریسک وام گرفته و در دارایی سرمایه گذاری کرده و در پایان دوره بدون توجه به نرخ قیمت ها سود می برد . به عکس آن حالت هیچ سرمایه گذاری در سهام ریسکی سرمایه گذاری نخواهد کرد . البته در شرایطی که سرمایه گذاران نسبت به ریسک خنثی باشند سرمایه گذاری در تمام دارایی ها دارای ارزش فعلی با نرخوبدون ریسک خواهد بود.

C=pcu+(1-p)cd/(1+r)

ارزش اختیارخرید اگر قیمت سهام افزایش یابد = cu , احتمال افزایش قیمت سهام =P

ارزش اختیار خرید اگر قیمت سهام کاهش می یابد. = cd 1- =احتمال کاهش قیمت سهام p

2. نمونه دو جمله ای دو دوره ای :

این روش همان نمونه یک دوره ای است که در دو مرحله صورت می گیرد در دوره دوم باید ما به التفاوت سهام

خریداری شده یا وام گرفته شده و مورد نیاز خریده شود.

CT-2=p2CT,uu +2p(1-p) ct,ud+(1-p)2cTdd/(1+r)2

P=r-d/u-d

3. نمونه چند دوره ای دو جمله ای :

در دو جمله ای سه دوره ای تعداد راه ها برای رسیدن به ارزش نهایی ، فرایند دو جمله ای است . به طوری که تعداد وقیمت های بالا برابر 3 باشد ضریب جمله اول را تشکیل می دهد . تعداد را ه هایی که دو قیمت بالا و یک قیمت پایینی تحقق می یابد ضریب جمله دوم را تشکیل می دهد و به همین ترتیب تا آخر.

نمونه بلک شولز برای قیمت گذاری اختیار معامله اروپایی:

نمونهی پیشرفته برای قیمت گذاری اختیار معامله اروپایی و امریکایی برای دارایی های بدون پرداخت است . در این روش مثل روش دوجمله ای مقایسه ای دقیق بین سرمایه گذاری مستقیم در دارایی و اختیار خرید آن دارایی انجام و بر این اساس قیمت اختیار خرید محاسبه می شود.

مفروضات نمونه بلک شولز :

1. بازار سرمایه کامل است و هزینه معاملاتی و مالیات وجود ندارد

2. سرمایه گذاران می توانند با نرخ سود بدون ریسک به دریافت و پرداخت وام اقدام کنند.

3. سهام سودی ندارد و بر اساس این فرض اختیار معامله اروپایی و امریکایی یک ارزش پیدا می کنند.

4. بازار به طور پیوسته به انجام معاملات می پردازد

5.  قیمت سهام از فرایند تصادفی تبعیت می کند.

نمونه بلک شولز برای اختیار خرید اروپایی :

در نمونه بلک شولز محاسبات از طریق رایانه صورت می گیر د و ارزش اختیار خرید و ایجاد پرتفوی سرمایه گذاری مسا وی است. بنابراین ارزش اختیار خرید برابر است با پرتفوی اهرمی با سرمایه گذاری در دارایی منهای استقراض و قیمت روز ودارایی نشان دهنده بازدهی مورد انتظار است.

در نمونه بلک شولز دارایی ها چه سهام و چه اختیار معامله بر اساس نرخ بدون ریسک مورد ارزیابی قرار می گی رد و اصولادر این فضا ریسک وجود ندارد در این بازار اگر یک دارایی نرخ بازدهی بیش تری داشته باشد سرمایه گذاران برای خرید آن خواهند شتافت تا این که قیمت آن افزایش یافته بازدهی آن به بازدهی سطح بدون ریسک برسد و عکس آن نیز صادق است.

در این بازار اگر سرمایه گذا ران بدانند یک اختیار خرید با زیان منقضی خواهد شد ، قیمت آن قطعا صفر خواهد بود از طرف دیگر اگر سرمایه گذاران بدانند یک اختیار خرید با سود منقضی خواهد شد ارزش آن در تاریخ انقضا برابر ارزش ذاتی آن خواهد(st-k) بودC=s-k(1+r)-T

نمونه بلک شولز برای اختیار فروش اروپایی :

در این روش اختیار فروش برای دارایی ها بدون پرداخت با استفاده از تعادل اختیار خرید و فروش است . در این نمونه ضریب دلتا برای تععین حساسیت قیمت سهام در قبال تغییر قیمت دارایی تعهد شده استفاده می شود و رابطه آن برای اختیارخرید و فروش است . ضریب دلتا هم ان نسبت پوشش هم است که نشان دهنده تعداد واحدهای دارایی نگهداری شده دروضعیت واگذاری اختیار معامله است.

P=Ke-RtN(-d2)-SN(-d1)

تعدیل بلک شولز برای قیمت گذاری اختیار معامله روی دارایی های با پرداخت :

1. پرداخت مبلغی ثابت به صورت گسسته :

اگر سهام به صورت بد ون پرداخت باشد اختیار معامله تنها در تاریخ انقضا قابل انجام است . در حالی که اگر سهام ، پرداخت های ثابت تا تاریخ انقضا داشته باشد ، ارزش نظری آن عبارت است از ارزش حال پرداخت آتی که اگر آن از قیمت سهام کسرشود و قیمت جدیدی که محاسبه می شود در این نمونه قرار می گیرد.

S*=S-Σ Div/(1+r)t

t مقدار پرداخت سود ثابت در تاریخ =Div نرخ سود بدون ریسک =r , تاریخ انقضا =T, قیمت جاری سهام =S

2. پرداخت مبلغ ثابت به صورت پیوسته :

اوراق سهام شرکت دارا ی پرداخت سود پیوسته نیست و به همین علت این نمونه برای دارایی های از قبیل پرتفوی سهام قابل استفاده خواهد بود . در حقیقت پرداخت مقدار ثابت باعث کاهش قیمت اختیار معامله خواهد شد و اگر ارزش حال آن بر حسب سود بدون ریسک به صورت نرخ سود مرکب پیوسته محاسبه شود، قیمت جاری سهام حذف می شود.

S=S-De-Rt

قیمت گذاری اختیار معامله امریکایی :

قیمت گذاری اختیار معامله بدون پرداخت سود مانند قیمت گذاری اروپایی است اما در مواردی که سود پرداخت می­شود چند روش وجود دارد که شامل:

1. روش دو جمله ای

2. نمونه قیمت گذاری اختیار خرید سود

3. نمونه مرکب قیمت گذاری اختیار معامله

4. نمونه های عددی و شبیه سازی

نمونه قیمت گذاری اختیار خرید امریکایی سود :

در نمونه سود از مبانی نمونه بلک شولز استفاده می شود همانند اختیار معامله اروپایی . قیمت جاری سهام به دو جزو جز دیگر پرداخت همراه با ریسک t و 2 t تقسیم می شود یک جز بدون ریسک که برابر است با ارزش فعلی پرداخت 1.t سود تا زمان اعمال شود بنابراین سرمایه گذار به محض خرید t قبل از زمان 1 έ فرض کنید از قبل می دانیم اختیار معامله به اندازه سهام و اعمال اختیار و پرداخت قیمت توافقی اولین سود پرداختی را دریافت می کند علاوه بر آن با تملک سهام ارزش فعلی دومین پرداخت ,دومین سود پرداختی را نیز در مالکیت خواهد داشت.

S*=S-DiV1/(1+r)t1-DiV2/(1+r)t2

K*= K-DiV1-DiV2/(1+r)(t2-t1)

ارزش اختیار فروش امریکایی برابر است با ارزش اختیار خرید اروپایی روی دارای های با پرداخت . ارزش اختیارخریدامریکایی روی دارایی با پرداخت.

C = Max(cs ,c m ,cL )

نمونه قیمت گذاری اختیار فروش امریکایی

1. جانسون :

مبنای این روش این است که قیمت اختیار فروش امریکایی همواره بزرگ تر یا مساوی قیمت اختیار فروش اروپایی است که به علت اختیار اعمال در طول زمان تا سررسید است . هم چنین قیمت اختیار فروش امریکایی کوچک تر یا مساوی اختیار فروش اروپایی با قیمت توافقی است. اختیار فروش امریکایی میانگین وزنی دو اختیار فروش اروپایی خواهد بود.

P(k) =α p(keRt)+(1-α) p(k)

α =(rT/3. 9649rT+0. 0032)λ

λ=Ln(s/s*)/Ln(k/s*)

S*=K(2r/σ2/1+2r/σ2)m

M=σ2T/1. 040830σ2T+0. 0996

2.پارکینسون(ادغام عددی)

نتایج مورد انتظار در مورد رفتار اختیارها که ناشی از رفتار سهام است :

1. ارزش اختیار خرید با ارزش سهام افزایش می یابد در حالی که ارزش اختیار فروش با افزایش سهام کاهش می یابد.

2. در حالت خاص که اختیار خرید وفروش اعمال می شود تغییر م طلق ریالی در ارزش سهام بزرگ تر از تغییر مطلق ریالی حاصل در ارزش اختیار مربوطه است.

3. تفاوت بین تغییرات مطلق ریالی برای سهام و اختیارها هنگامی که قیمت توافقی اختیارها از زیر قیمت بودن به سمت بالای قیمت بودن حرکت می کند کوچک تر می شود.مطلق درصد تغییرات در قیمت اختیارها بزرگ تر از مطلق درصد تغییرات در قیمت سهام است

4. تفاوت در مطلق درصد تغییرات بین سهام و اختیارها با حرکت اختیارها از زیر قیمت بودن به بالای قیمت بودن باز هم کوچک تر می شود بنابراین اختیارهای زیر قیمت متلاطم تر از اختیارهای بالای قیمت هستند.

قرارداد تاخت:

تاریخچه:

یکی از ابزارهای پر استفاده در مدیریت ریسک است که در سال 1979 در لندن طراحی شد . در سال 1981 قراردادتاخت پول توسط شرکت معروف "سالومان برادرز " طراحی و عرضه شد که اولین مشتریان این قرارداد بانک جهانی وبودند . منشا قرارداد تاخت وام های متقابل و وام های دو به دو بودند که توسط شرکت های تابعه در IBM شرکت کشورهای مختلف صورت می گرفت.

به علت قوانین منعقده در امریکا در زمان پیدایش قرارداد تاخت نرخ سود دلار در امریکا بالاتر از خارج آن بود و همین انگیزه برای دریافت وام از طریق بانک های لندن شد چرا که هزینه کم تری در بر داشت . در سال 1984 فرایند قانونگذاری معاملات تاخت در امریکا توسط بانک تجاری و بانک سرمایه گذاری شکل گرفت و در سال 1985 این گروه باعنوان انجمن بین المللی معامله گران تاخت رسما آغاز به کار کرد . اولین قوانین مربوط به قرارداد تاخت ت نظیم و در سال 1986 و 1987 تلاش این انجمن ادامه یافت و در مرحله قوانین مورد تجدید نظر قرار گرفت و قوانین جدید به آن اضافه شد. این امر از یک طرف باعث رسمیت و مقبولیت بازار و کاهش هزینه و زمان انجام معاملات شد که خود عاملی درجهت گسترش سریع تر آن به حساب می آید. .

تعریف :

قرارداد تاخت مجموعه ای از جریان های نقدی با نرخ ثابت و مجموعه ای از جریان های نقدی است که با نرخ شناور بایک دیگر تاخت زده می شوند . بدین ترتیب افرادی که به دنبال مواجه با نوسانات قیمت اند جریان نقد ثابت و سایر مشارکت کنندگان بازار که به واسطه حرفه خویش از این فرصت ها با قبول ریسک استفاده می کنند جریان نقد شناور را بر می گزینند.

قرارداد تاخت به علت سهولت استفاده و کارایی در پوشش ریسک و حتی کاهش هزینه ها و نیز یافتن شرایطی با فرصتهای بیش تر از هنگام معرفی تا کاربرد، از سایر ابزارهای مشتقه بیش تر مورد استفاده قرار گرفت.

ساز و کار معاملات تاخت :

در معاملات تاخت طرفین واسطه وجود دارند که معامله گر تاخت (بانک تاخت –بازار ساز )نام دارد . در این معامله طرفین به معامله گر تاخت مراجعه کرده و درخواست های خود را عنوان می کنند. یکی از طرفین به دنبال یک یا چند جریان نقدی بر اساس نرخ ثابت است و معامله گر طرف مقابل را برای وی جستجو می کند تا همان درخواست را با نرخ شناور داشته باشد .

مقادیر ثابت پرداخت شده با عنوان کوپن تاخت معرفی می شوند و با دریافت این مبلغ ثابت طرف اول ریسک تغییرات نرخ دارایی را از بین می برد.

مقایسه پیمان آتی با معاملات تاخت:

شرح پیمان آتی قرارداد تاخت

2 سال 1 ماه تا 20 سال / تاریخ انقضا حداکثر 5

هزینه ها مبلغ ودیعه و کارمزد هزینه کارمزد یا معامله گر تاخت

حجم معاملات بر اساس استاندارد پیمان موجود برای حجم معاملات بیش از 10

میلیون دلار

تاریخ سررسید دوره های 4 ماهه تاریخ های مختلف

محل انجام معامله بورس های نظام یافته بانک های تجاری و سرمایه

در معاملات تاخت معامله گران تاخت نقش موسسات پایاپای را بازی می کنند و در صورت نبودن طرف معامله خود واردمعامله می شوند.

قرارداد تاخت جز ابزارهای خارج از بورس است و در بورس نیز مورد معامله قرار می گیرد . این بازار از بانک های تجاری وسرمایه گذاری تشکیل می شود که با استفاده از شبکه مخابراتی و شبکه یارانه ای به معامله قرارداد تاخت می پردازد.

انواع قرارداد تاخت:

1. تاخت نرخ سود :

معاوضه نرخ سود ثابت با نرخ سود شناور به وسیله نرخ لایبور

الف- تاخت نرخ سود استاندارد :

قراردادی بین دو نفر که هر یک تعهد پرداخت سودی را به صورت دوره ای به طرف مقابل دارد با تاریخ ومبلغ مشخص و با ارز یکسان که یک طرف سود با نرخ ثابت و طرف دیگر سود با نرخ شناور که به جز مبادله ما به التفاوت ، هیچ مبادله ای روی اصل مبلغ صورت نمی گیرد

ب- تاخت نرخ سود غیر استاندارد:

طرف اول معامله گر تاخت طرف دوم

# تاخت صعودی –نزولی و متغیر: اصل مبلغ بر اساس الگوی از پیش تعیین شده تغییر می کند.

# -تاخت پایه:هر دو طرف بر اساس نرخ شناور پرداخت می کنند البته با مرجع های متفاوت

#- تاخت حاشیه ا ی:بر اساس یک مرجع ثابت نیست بلکه به طور حاشیه ای کم و زیاد می شود و برای مواقعی مفیداست که نرخ بدهی بر طبق حاشیه ای اطراف نرخ شناور باشد

#- تاخت آتی : زمان قرارداد در آینده است و ریسک آتی تغییرات نرخ سود برای دوره های مختلف پوشش داده می­شود.

# تاخت خارج از بازار : در این نوع قرارداد طرفین بر اساس شرایط بازار به هم پرداخت می کنند.

# تاخت متفاوت :طرفین به پرداخت جریان نقدی شناور متعهد میشوند البته با نرخ ارز متفاوت و یکی از طرفین باپرداخت یا کسر حاشیه های تعهد خود را ایفا می کند. البته اصل مبلغ فرضی بر حسب یک واحد ارزی است

#کوپن صفر : به جای مجموعه هایی از پرداخت ها با نرخ ثابت تنها یک پرداخت انجام می شود چه در ابتدای قرارداد چه در زمان سررسید باشد.

2. تاخت نرخ ارز:قراردادی است دو طرفه برای مبادله دو ارز مختلف –مجموعه ای از قرادادها ی آتی نرخ ارز –در تاخت نرخ ارز در تاریخ سررسید متعدد، خرید و فروش انجام می شود.

تفاوت تاخت نرخ ارز و نرخ سود:

1.  واحد ارز طرفین معامله یکسان نیست

2.  معمولا اصل مبلغ در تاریخ سررسید مبادله می شود

3.  طرفین در مبادله اصل مبلغ در تاریخ موثر مختارند

4. در مورد شناور بودن و ثابت بودن نرخ ارز ممکن است نرخ ثابت یا نرخ شناور و یا یکی نرخ ثابت و دیگری نرخ شناور رابپردازد.

در تاخت زوجی نرخ ارز پرداخت های دوره ای بر طبق ارز خارجی انجام می شود ولی پرداخت بر اساس دریافت کننده صورت می گیرد.

3. تاخت کالا:

قرارداد تاخت کالا روی کالاهایی مث ل نفت – محصولات پتروشیمی-انرژی-فلزات گران بها مرسوم است و بیش تر ین حجم استفاده آن مربوط به قرارداد بین شرکت نفت و پالایشگاه و یاشرکت تولیدی محصولات پتروشیمی است.

دو نوع قرارداد تاخت کالا شامل؛

:الف-مبادله نرخ ثابت قراردادو نرخ شناور شاخص و قیمت کالای خاص

ب- مبادله دو نوع جریان نقدی یکی بر اساس شاخص قیمت نوع خاصی از کالا و دیگر جریان نقدی ناشی از یک دارایی بازار پول

4. تاخت مالکیت:

یک طرف جریان نقدی سود ناشی از سرمایه گذاری سهام (سود تقسیم نشده –درآمد ناشی از تغییر قیمت سهام) و یا شاخص های مختلف است. به طو ری که مجموعه ای از جریان نقد را در مقابل بازدهی ناشی از سایر دارایی های با نرخ لایبور و یا مرجع دیگر قرار دهد. بنابراین حاصل ضرب تغییر نرخ لایبور در اصل مبلغ فرضی عبارت است از جریان نقدی که طرف مقابل پرداخت می کند.

تاخت اعتباری:

یکی از طرفین خریدار ریس ک اعتباری و دیگری فروشنده آن است . این تاخت برای پوشش ریسک اعتباری به کار برده می شود و دو نوع اصلی آن عبارتند از الف-تاخت با بازدهی کامل ب-تاخت نکول یا تاخت اعتباری خالص. کاربردهای قراردادتاخت:

1. مدیریت ریسک:

پوشش ریسک ناشی از تغییرات نرخ ارز ,نرخ سود و قیمت کالاست که می توان نرخ شناور را به نرخ ثابت تبدیل کرد.

2. استفاده از قرارداد تاخت برای کاهش نرخ بدهی :

در این روش ابتدا وام با نرخ ثابت گرفته و به وسیله معامله تاخت با نرخ شناور مبادله می شود بدین ترتیب هم مطابق برنامه عمل و هم از مزیت نسبی استفاده می شود.

تفاوت در نرخ ثابت - تفاوت در نرخ شناور = NCA

3. استفاده از تاخت برای گریز از محدودیت های قوانین:

در این روش از مالیات و محدودیت های قانون محلی می توان دوری کرد.

قیمت گذاری قرارداد تاخت: قیمت گذاری تاخت برابری ارزش فعلی جریان های نقدی است.

محاسبه نرخ قرارداد تاخت:

مجموعه قراردادهای نقدی است که با نرخ ثابت پرداخت می شود . البته معلوم است که مجموعه جریان های نقدی ،که با نرخ شناور پرداخت می شود ، به علت تغییرات نرخ مرجع نامعلوم است . اما چون قرارداد تاخت مجموعه ای ازپیمان های آتی است ، بنابراین جریان ه ای نقدی شناور بر اساس نرخ های متفاوت لایبور قابل دست یابی است . بهترین نرخ برای تبدیل جریان آتی به ارزش فعلی نرخ نقدی نظری است که بدین ترتیب، فرمول ارایه شده توسط داتاتریا وهمکارانش برای محاسبه عامل تنزیل به صورت زیر معرفی می شود.

عامل تنزیل در دوره قبل

عامل تنزیل =

تعداد روزها در دوره جاری

( ( *نرخ آتی دوره قبل+ 1

360

به طوری که نرخ تنزیل در اولین دوره برابر یک باشد ، بدین ترتیب می توان جریان های نقد ناشی از نرخ شناور را تنزیل وسپس ارزش فعلی جریان های نقد ثابت را محاسبه کرد. بنابراین ارزش فعلی دو جریان نقد در زمان صفر، برابر خواهد بود.

قیمت گذاری تاخت :

اصول کلی قیمت گذاری تاخت بر اساس تفاضل ارزش فعلی جریان نقدی ثابت و شناور است . در تاخت نرخ ارز یکی ازطرفین تعهد پرداخت ، ثابت و دیگری نرخ شناور را دارد . در مورد نرخ شناور نیز مجددا از نرخ آتی استفاده و مجموعه جریانهای نقدی شناور بر اساس نرخ آتی ارز محاسبه می شود. سپس تفاضل ارزش فعلی جریان های نقد ثابت و شناور قیمت تاخت ارز را در هر دوره به دست می دهد.

جریان استفاده از ابزار مشتقه در ایران :

استفاده از ابزار مشتقه دارای بسترهای کافی است . برای این کار رویه های اجرایی دقیق تری در حال تدوین است وهم چنین استفتائات لازم از مراجع گرفته شده و کار بحث های فقهی آن در حال انجام است . بعد از تدوین آئین نامه و تاییدکمیته تخصصی فقهی برای بررسی پایانی به هیات مدیره بورس ارجاع می شود و در نهایت شورای عالی بورس مجوز رسمی آنرا صادر خواهد کرد بعد از صدور مجوز این ابزار ، هم در بورس کالا و هم در بورس سهام، می توانند از ابزار قرارداد آتی استفاده کنند.

در طرح بازار رهن ثانویه مسکن به پشتوانه ملک افرادی که وام مسکن دریافت کردند . اوراق منتشر می شود. در این طرح به پشتوانه ملک و وثیقه افرادی که تسهیلات وام مسکن دریافت کردند نوعی ابزار مشتقه اوراق بهادار منتشر می کنند که علاوه بر تنوع بخشی بازار سرمایه به رونق بازار مسکن نیز کمک می کند زیرا با ورود سرمایه گذار جدید و خریداری اوراق منتشره منابع بانک ها یا موسساتی که تسهیلات مسکن ارایه کردند، افزوده می شود و از این منابع می توان مجددا در اعطای تسهیلات جدید به متقاضیان استفاده کرد.

طی سه دهه گذشته شبکه ارزی کشور از دو مرحله تک نرخی تثبیت شده در مقا بل دلار امریکا و سپس شبکه چند نرخی حمایتی در مقابل دلار امریکا عبور کرده و در نهایت از ابتدای دهه 80 شمسی وارد حیطه شبکه شناور مدیریت شده است .

جایی که دلار امریکا در مقابل ریال از ابتدای سال 81 با شیب ملایمی تقویت شده است . در عین حال پس از تحریم های مالی علیه ایران و توقف خدمات بانک های اروپایی در خصوص تسویه دلار امریکا و افزایش حجم و نقش یورو در تجارت خارجی کشور، بازار ایران در کل بیش تر و جدی تر در معرض تاثیرات سو ناشی از نوسانات نرخ برابری ارز قرار گرفته است. در این میان مشتریان بیش تر به سمت خدمات کنترل ریسک بوده است.

بنابراین در شرایط کنونی چنان چه بتوان ابزارهای مدیریت ریسک نوسانات نرخ ارز و بهره را برای بازار ایران و در چارچوب مقررات بانکی بدون ربا تعریف کرداز تحمیل هزینه های سنگین به بنگاه های اقتصادی کشور جلوگیری شده و برای اقتصاد کشور از لحاظ کاهش قیمت تمام شده و تورم مفید فایده خواهد بود.

نتیجه گیری: با توجه به مطالعات انجام شده و معرفی ابزار مشتقه و انواع آن، می توان با توجه به شرایط بازار و امکانات موجود از نوعی ازاین ابزار در معاملات استفاده کرد . زیرا با استفاده از آن می توان به کاهش عدم اطمینان و ریسک و بی ثباتی قیمت ها در آینده رسیدو هم چنین از مشخص بودن قیمت ها در آینده و دور بودن از نوسانات نا مطلوب و به وسیله تضمینی که در این نوع قراردادها وجود دارد از عدم ضرر ناشی از آن، اطمینان داشت.

منابع:

1. جوادیان محمد رضا – مروری بر ابزارهای مشتقه و به کارگیری آن ها در بازار ایران –اخبار اقتصادی –تهران – 25/5/86

2. حمیدی زاده محمد مهدی- ابزارهای مالی مشتقه دربازار سرمایه – تدبیر - آذر 82

3. راعی رضا –تلنگی احمد –مدیریت سرمایه گذاری پیشرفته – سمت – تهران - 83 –نوبت اول – 624 ص جدول کردار

4. راعی رضا – سعیدی علی – مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک – دانشگاه تهران و سمت –تهران - 83نوبت اول – 362 ص و جدول و کردار-

5. رهبر محمدرضا- کجا بودیم ؟ کجا هستیم ؟کجا خواهیم بود؟دنیای اقتصاد – تهران- 14/11/85-1393

6. عبده تبریزی حسین- دارایی ها و بازارهای مالی و کارکرد آن ها تنوع اوراق بهادار- پایان نامه دکتری مدیریت –دانشگاه تهران – 77

7. فبوزی فرانک ودیگران- مبانی بازارها و نهادهای مالی – ترجمه عبده تبریزی حسین –آگاه

8. بری گام اوجین اف و دیگران – مدیریت مالی میانه مترجم پارسائیان علی – ترمه – تهران – 82 – نوبت اول –879 ص و جدول و کردار

9. استفاده از ابزار مشتقه در بورس کالایی تا پایان امسال – ماهنامه اقتصادی پردازش

1. گزارش سمینار کاربردی معاملات OPTION -10در بازارهای بین المللی-دنیای اقتصاد

11. ابزار مشتقه چیست – روزنامه سرمایه

12. طرح بازار ثانویه مسکن-شرکت کارگزاری مفید

13. قوانین و مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار

14. جان هال- مترجمان سجادسیاح، علی صالح آبادی-مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک- تهران: گروه رایانه تدبیرپرداز، ١٣٨۴ .٧۵٢ ص.

ابزار مشتقه جزو ابزار مدیریت ریسک در بازارهای مالی قلمداد می شوند. این ابزارها به تناسب رشد و توسعه سرمایه گذاری چه در بازارهای واقعی و چه در بازارهای مالی جهت پوشش ریسک سرمایه گذاری رشد پیدا کرده اند. مطلب زیر به مفهوم و انواع ابزار مشتقه می پردازد.
    
    در مفاهیم مالی ابزار مشتقه عبارت است از: قراردادی که از یک طرف حق و حقوق و از طرف دیگر تعهدات منتشرکنندگان اوراق قرضه و افرادی که این اوراق را خریداری و برای تبدیل به گردش نقدی در آینده (یا مبادله با نوع دیگری از اوراق قرضه یا دارایی) بر پایه احتمالات آتی نگه می دارند، بیان می کند. اوراق مشتقه دارای ویژگی های بسیار زیادی است، بنابراین ارزش آن نیز به عوامل گوناگونی بستگی دارد. شرایط و ضوابط و تادیه پول می تواند از قیمت اوراق قرضه یا کالاها، آمار منتشر شده، پیامدهای احتمالی (مانند قصور در پرداخت) و یا سایر عوامل مشتق شود.
    
    ابزار مشتقه ای که کاملااستاندارد شده اند، عبارتند از: 1- معاملات آتی 2- اختیار معامله 3- سوآب که به عنوان اوراق تضمینی و به صورت عمومی بین افراد معامله می شوند و مشتقات OTC که به صورت کاملاخصوصی بدون حضور واسطه بین دو طرف معامله می شود و ضوابط و مقرراتی هم می تواند برای برطرف کردن نیازهای هر دو طرف حاکم شود. مبادله این قراردادهای استاندارد شده در کل دارای نقدینگی بالایی است.
    
    برخی از اوراق مشتقه، حقوقی را برای کسانی که به خرید و فروش اوراق قرضه یا کالا در یک نقطه زمانی مشخص در آینده با قیمت از قبل پیش بینی شده مبادرت می کنند، ایجاد می کند. اگر قیمت این اوراق تضمینی یا کالاها افزایش یابد دارنده این اوراق سود مالی خواهد برد، در غیر این صورت آن ها ضرر می کنند یا اوراق مشتقهآن ها بی ارزش می شود. می توان نتیجه گرفت که پتانسیل سود یا ضرر در مشتقات بسیار بیشتر از زمانی خواهد بود که اوراق قرضه تضمینی یا کالاها به طور مستقیم مبادله شوند.
    
    علاوه بر ابزار مشتقه گفته شده در بالا اوراق مشتقه دیگری نیز قابلیت معامله را دارند که عبارتند از:
    
     - مشتقات ارزی
    
    - مشتقات سرمایه
    
     - مشتقات نرخ بهره
    
     - مشتقات اعتباری
    
    این مشتقات در واقع یک قرارداد مالی هستند که ارزش آن از نوع عملکرد دارایی، نرخ بهره، نرخ ارز یا شاخص ها مشتق می شود.
    
    پس به طور کلی اوراق مشتقه به دو صورت قابل معامله است:
    
    اوراق مشتقه OTC )over - the - counter( : عبارت است از قراردادهایی که به صورت خصوصی بین دو طرف انجام می شود و هیچ گونه واسطه ای در این بین وجود ندارد.
    
    اوراق مشتقه مبادله ای: عبارت است از معاملات استاندارد شده ابزار مشتقه که به صورت سازمان دهی شده و رسمی معامله می شوند. یعنی قابل خرید و فروش در بازار رسمی اوراق مشتقه است.
    
    ارزش گذاری اوراق مشتقه
    
    مهم ترین تمرکز ریاضیات مالی در حوزه ارزش گذاری مشتقات با هدف عادلانه بودن قیمت آن صورت می گیرد. جایی که واژه عادلانه به معنی عدم حضور حکمیت است. به این معنی که هیچ سودی بدون ریسک نمی تواند به وسیله مبادله در دارایی حاصل شود. اوراق سودآور مانند اختیار خرید و فروش می تواند به صورت دیفرانسیل دلتا نمایش و به وسیله اندازه گیری طبیعی ریسک، قیمت گذاری شود. در نهایت ارزش گذاری اوراق مشتقه براساس «احتمالات» انجام می گیرد.
    
    اوراق مشتقه ابزاری برای منتقل کردن ریسک و همچنین وسیله ای برای اقتصادی کردن اوراق قرضه تضمینی به شمار می رود. (در مواقعی که مالکیت مستقیم اوراق قرضه تضمینی بسیار گران است یا به وسیله قانون منع یا محدود شده است.)
    
    به دلیل این که اوراق مشتقه امکان کسب منافع را دربردارد بسیاری از افراد تمایل سرمایه گذاری در این زمینه را دارند البته بسیاری از طراحان برنامه های مالی مخالف این نظر هستند و عنوان می کنند که ابزار مشتقه دارای ریسک بسیار بالایی است و برای سرمایه گذاران کوچک جای تفکر بیشتری وجود دارد. باید به خاطر بسپاریم که اوراق مشتقه درست مانند بیمه عمل می کنند که ریسک را از فردی که توان مقابله با آن را ندارد به سمت فردی که می تواند ضرر را جذب کند یا به سمت کسانی که می توانند با خرید مشتقات دیگر در مقابل ریسک مانع ایجاد کنند، سوق می دهد.اقتصاد دانان همواره بر این باورند که اوراق مشتقه به دلیل امکان معامله و انتقال ریسک روی سیستم اقتصادی تاثیر بسزایی دارد. اگرچه بیشتر اقتصاد دانان نگران هستند که مبادا اوراق مشتقه باعث بحران اقتصادی در زمان آینده شود. ولی باید گفت تا زمانی که از معامله اوراق مشتقه در یک محیط عادی، در مقابل ضرر یک فرد نفر دیگر سود می برد مبادلات اوراق مشتقه تاثیری روی سیستم اقتصادی نخواهد داشت.
    
    اما این جا خطری هست، ممکن است برخی از افراد که ضرر می کنند توان پرداخت خسارت خود را نداشته باشند، این مساله می تواند موجب بروز بحران اقتصادی شود.