فرمول جدید محاسبه نرخ سود تسهیلات

توضیحی در خصوص فرمول جدید محاسبه نرخ سود تسهیلات

سید آیت‌ا... تجلی *
با مطرح شدن فرمول جدید نرخ سود تسهیلات، بعضا ملاحظه می‌شود که نگرانی‌هایی در خصوص افزایش قابل توجه نرخ‌های سود در روش جدید نسبت به روش قبلی ابراز می‌شود.

سید آیت‌ا... تجلی *
با مطرح شدن فرمول جدید نرخ سود تسهیلات، بعضا ملاحظه می‌شود که نگرانی‌هایی در خصوص افزایش قابل توجه نرخ‌های سود در روش جدید نسبت به روش قبلی ابراز می‌شود.

دراین زمینه اظهارنظرهای مختلفی صورت می‌گیرد و برخی اظهار می‌دارند که با فرمول جدید، نرخ سود تا 5درصد بیشتر محاسبه می‌شود.
برای آشنایی عموم و بیان علت اصلی تغییر فرمول و مزیت‌های فرمول جدید نسبت به فرمول‌های قبلی برای کل جامعه و نظام بانکی، مطالبی در روزنامه دنیای‌اقتصاد، شماره ۱۲۲۳، مورخ ۸/۲/۸۶ به چاپ رسید. در آنجا با استدلال و ارائه ارقام، مشکلات موجود در روش محاسبه فعلی و مزیت‌‌های فرمول جدید برای کل جامعه بحث شد. در اینجا با ارائه مجدد هر دو فرمول، از طریق محاسبه سود یک فقره تسهیلات از دو روش، میزان تفاوت اقساط آنها نشان داده خواهد شد. اما قبل از آن به دو موضوع اشاره‌ای داشته باشیم:
1 - این فرمول‌ها فقط برای محاسبه سود تسهیلاتی است که به صورت اقساطی دریافت می‌شوند (عقود مبادله‌ای) و بنابراین در عقود مضاربه و انواع مشارکت (عقود غیرمبادله‌ای) کاربردی ندارد.
۲ - در تسهیلات کوتاه‌مدت (سه‌ساله و کمتر) تفاوت چندانی بین این دو فرمول وجود ندارد و تفاوت عمده در تسهیلات بلندمدت است. شایان ذکر است که متوسط دوره تسهیلات نظام بانکی کشور حدود سه سال است، یعنی درصد قابل توجهی از تسهیلات نظام بانکی با دوره سه‌سال و کمتر است.
حال با این توضیح به ارائه دو فرمول می‌پردازیم:‌
فرمول کنونی بانک‌ها:

فرمول جدید:

با توجه به دو فرمول فوق، میزان اقساط و تفاوت در آنها را در دو فرمول فوق برای یک فقره تسهیلات ۱۰۰۰۰۰۰۰۰ریال در دوره‌های یک الی ۱۵ساله با نرخ سود ۱۲درصد مقایسه می‌نماییم.(جدول شماره ۱)
چنانکه ملاحظه می‌شود، برای تسهیلات یک ساله با اقساط 8875000ریال، تفاوت در روش جدید و روش فعلی فقط 9879ریال است که این تفاوت در تسهیلات سه ساله به 29764ریال می‌رسد. در ستون آخر میزان سود پرداختی با فرمول جدید نسبت به فرمول کنونی مقایسه و تفاوت نرخ محاسبه شده است. در تسهیلات زیر 5سال، این افزایش کمتر از یک درصد است. به موازات افزایش مدت تسهیلات، تفاوت نرخ بیشتر می‌شود. اما باید توجه داشت، این تفاوت نرخ در دو فرمول در واقع محاسبه سود بیشتر در فرمول جدید نیست، بلکه به علت کاستی در فرمول کنونی، میزانی است که در روش فعلی کمتر محاسبه می‌شود. به عنوان مثال در یک تسهیلات یکصد میلیونی با نرخ 12درصد (نرخ اسمی) و طول دوره 15سال، نرخ سود واقعی که از مشتری دریافت می‌شود (نرخ سود موثر) 6/8درصد است یعنی 4/3درصد کمتر محاسبه می‌شود که این ایراد در فرمول جدید مرتفع‌ شده است. همین‌طور در تسهیلات کوتاه مدت نیز نرخ موثر دریافتی بانک‌ها در روش کنونی کمتر از نرخ اسمی تعیین شده است.
نتیجه‌گیری:
1 -فرمول محاسبه جدید فقط شامل بخشی از تسهیلات بانکی (تسهیلات اقساطی با عقود مبادله‌ای) می‌شود و بر کل تسهیلات نظام بانکی اعمال نخواهد شد. (عقود غیر مبادله‌ای را نظیر عقود مشارکت و مضاربه شامل نمی‌شود.)
۲ -در تسهیلات کوتاه مدت، تفاوت دو فرمول اصلا قابل ملاحظه نمی‌باشد. حال آنکه متوسط دوره تسهیلات نظام بانکی حدود سه سال است. پس از این منظر نیز بخش اندکی از تسهیلات نظام بانکی متاثر می‌شود.
3 -با توجه به دو موضوع فوق، اعمال فرمول جدید تاثیر چندانی بر کل مشتریان اعتباری بانک‌ها ندارد و فقط درصد اندکی از این فرمول متاثر خواهند شد.
۴ -فرمول جدید، نرخ سود موثر را بیشتر از نرخ اسمی محاسبه نمی‌کند، بلکه در روش کنونی نرخ سود موثر کمتر از نرخ سود اسمی است. بنابراین در تسهیلات اقساطی، علیرغم اینکه بانک‌ها با نرخ موثر اسمی سپرده‌ها اقدام به تجهیز منابع می‌کنند، اما با نرخ‌های موثر کمتر از نرخ اسمی تسهیلات اعطا می‌کنند. این موضوع علاوه بر سوءاستفاده‌هایی که شرح آن در نوشتار قبلی (روزنامه دنیای اقتصاد، مورخ ۸/۲/۸۶) آمد، عدم شفافیت در حاشیه سود نظام بانکی و ارائه ارقام غیردقیق از نرخ‌های سود تسهیلات و حاشیه سود نظام بانکی را نیز به همراه دارد.
* کارشناس مسائل بانکی

فرمول جدید سود وام‌ها در بانک‌های خصوصی و دولتی

     با توجه به اینکه در حال حاضر نحوه محاسبه سود تسهیلات اعطایی در بانک‌های خصوصی و اکثر بانک‌های دولتی متفاوت است و به قرار اطلاع شورای پول و اعتبار و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اخیرا نحوه محاسبه سود بانک‌های خصوصی را مورد تایید قرار داده‌اند و احتمال دارد بانک‌های دولتی نیز موظف به استفاده از فرمول محاسبه سود بانک‌های خصوصی گردند، ذیلا ضمن ارایه فرمول‌های مورد استفاده در بانک‌ها، دو جدول مقایسه‌ای جهت اطلاع درج گردیده است. با این توضیح که فرمول محاسبه سود در بانک‌های خصوصی و نحوه محاسبه سود در این بانک‌ها مورد تایید کارشناسان ذیربط می‌باشد و بانک‌های دولتی در حال حاضر سود کمتری نسبت به سود واقعی از وام گیرندگان دریافت می‌نمایند. 

     فرمول محاسبه سود و قسط در بانک‌های خصوصی به قرار زیر است:

     فرمول محاسبه سود و قسط در بانک‌های دولتی به قرار زیر است:

     معادل سازی نرخ سود بانک‌های خصوصی و اکثر بانک‌های دولتی راه گشای دانستن تفاوت این دو فرمول است. جدول زیر این کار را به اختصار انجام می‌دهد:

معادل سازی نرخ سود بانک‌های خصوصی و اکثر بانک‌های دولتی
مدت وام	نرخ سود بانک‌های  خصوصی	معادل نرخ سود در اکثر بانک‌های دولتی
20 سال 240 قسط	17 14 12	1 / 25 76 / 19 35 / 16
10 سال 120 قسط	17 14 12	53 / 21 12 / 17 31 / 14
5 سال 60 قسط	17 14 12	32 / 19 58 / 15 17 / 13
3 سال 36 قسط	17 14 12	39 / 18 94 / 14 69 / 12

     توضیح با ذکر یک مثال:
سود و قسط یک وام 20 ساله (240 قسط ماهانه) با هر مبلغ و با نرخ سود 1 / 25 درصد در بانک دولتی مساوی با سود و قسط وام مشابه با نرخ 17 درصد در بانک خصوصی می‌باشد و بر عکس.

     برای مقایسه بهتر و سریعتر چندین مثال رایج را با توجه به تقلیل احتمالی نرخ سود در سال 1386 در جدول زیر خلاصه می‌نماییم:

جدول مقایسه سود و قسط وام‌ها در بانک‌های خصوصی و اکثر بانک‌های دولتی
مدت وام	مبلغ وام	نرخ سود	سود در بانک‌های خصوصی	سود در بانک‌های دولتی	قسط در بانک‌های خصوصی	قسط در بانک‌های دولتی
20 سال 240 قسط ماهیانه	100 میلیون ریال	17% 14% 12%	240 032 252 040 445 198 640 260 164	333 708 170 333 583 140 000 500 120	801 466 1 521 243 1 086 101 1	951 127 1 430 002 1 750 918
10 سال 120 قسط ماهیانه		17% 14% 12%	240 557 108 680 319 86 080 165 72	333 708 85 333 583 70 000 500 60	977 737 1 664 552 1 709 434 1	569 547 1 527 421 1 500 337 1
5 سال 60 قسط ماهیانه		17% 14% 12%	480 115 49 500 609 39 700 466 33	333 208 43 333 583 35 000 500 30	258 485 2 825 326 2 445 224 2	805 386 2 722 259 2 000 175 2
3 سال 36 قسط ماهیانه		17% 14% 12%	792 349 28 468 039 23 516 571 19	333 208 26 333 583 21 000 500 18	272 565 3 763 417 3 431 321 3	787 505 3 314 377 3 666 291 3