برخی از شرکتها علاوه بر ریال ناچار هستند برخی از معاملات خود را با ارزهای خارجی انجام دهند. به این معاملات، معاملات ارزی گفته میشود. از مهمترین انواع معاملات ارزی میتوان به خرید و فروش کالاها و خدماتی اشاره نمود که وجه آنها به صورت ارزی پرداخت یا دریافت میشود. همچنین معاملات مربوط به خرید یا فروش داراییها و ایجاد یا تسویه بدهیها در صورتی که مبالغ آن، به ارز پرداخت یا دریافت شوند نیز از مثال های معاملات ارزی هستند.
در هنگام ثبت معاملات ارزی، مبلغ این معاملات باید به ریال محاسبه شود. به عملیات تبدیل ارز به ریال تسعیر گفته میشود. در فرهنگ دهخدا تسعیر به معنای نرخ نهادن و قیمت گذاری میباشد. برای انجام عمل تسعیر باید به دو سوال زیر پاسخ دهیم:
1.برای تبدیل ارز به ریال باید از چه نرخ ارزی استفاده کنیم؟
2.در صورت تغییر نرخ ارز، اثر ناشی از این تغییر چگونه اندازهگیری و افشا میشود؟
برای تبدیل ارز به ریال باید از چه نرخ ارزی استفاده کنیم؟
ثبت اولیه در تاریخ معامله :
تمام معاملات ارزی در زمان ثبت اولیه باید براساس نرخ ارز در تاریخ انجام معامله به ریال ثبت شوند .
مثال: شرکت آلفا که فروش ارزی نیز انجام میدهد، کالایی را به قیمت 1000 دلار به شرکت بتا به صورت نسیه میفروشد. در تاریخ انجام این معامله نرخ دلار 30000 ریال بوده است، ثبت این رویداد در دفاتر شرکت آلفا به صورت زیر است:
حسابهای دریافتنی شرکت بتا 30000000
فروش 30000000
بابت فروش کالا به شرکت بتا به مبلغ 1000 دلار
در تاریخ ترازنامه :
اقلام پولی: با نرخ ارز در تاریخ ترازنامه مجددا تسعیر میشوند. بنابراین ممکن است تفاوت در نرخ تسعیر داشته باشند.
اقلام غیر پولی: با نرخ ارز در تاریخ انجام معامله تسعیر میشوند. بنابراین تفاوت در نرخ تسعیر ندارند.
اقلام پولی: عبارت است از وجه نقد و دارایی ها و بدهی هایی که قرار است به مبلغ ثابت یا قابل تعیینی از وجه نقد دریافت یا پرداخت شوند (حسابهایی نظیر نقد و بانک، حسابها و اسناد دریافتنی و حسابها و اسناد پرداختنی جزو اقلام پولی هستند).
نمونه اقلام پولی: موجودی نقد( شامل موجودی ارزی)، سپرده های کوتاه مدت، اوراق مشارکت، حسابها و اسناد در یافتنی، ذخیره مطالبات مشکوک الوصول، مطالبات بلند مدت، حسابها و اسناد پرداختنی، هزینه های تعلق گرفته و پرداخت نشده، سود سهام پرداختنی.
نمونه اقلام غیر پولی: سرمایه گذاری در سهام، موجودی کالا، پیش پرداختها، دارایی های ثابت مشهود و نامشهود، پیش دریافت، سرمایه.
در صورت تغییر نرخ ارز، اثر ناشی از این تغییر چگونه اندازه گیری می شود؟
ادامه مثال: در تاریخ ترازنامه نرخ ارز 35000 ریال بوده است. از آنجا که حسابهای دریافتنی جزو اقلام پولی به حساب می آید،
باید با نرخ تاریخ ترازنامه مجددا تسعیر و تفاوت آن محاسبه شود:
5000000=(30000-35000)*1000
این مبلغ در اصل باید به حسابهای دریافتنی شرکت آلفا اضافه شود، زیرا اگر شرکت بتا قصد تسویه بدهی خود را داشته باشد با
توجه به نرخ جدید ارز باید 5 میلیون ریال بیشتر پرداخت کند، بنابراین:
حسابهای دریافتنی شرکت بتا 5000000
سود (زیان) ناشی از تسعیر ارز 5000000
روش برخورد حسابداری با سود و زیان ناشی از تسعیر ارز :
- مبلغ سود و زیان ناشی از تسعیر ارز شناسایی شده در سود و زیان دوره تحت سرفصل “خالص سایر درآمدها و هزینه های عملیاتی” یا “خالص سایر درآمدها و هزینه های غیر عملیاتی” افشا میشود.
- زیان حاصل از تسعیر ارز براساس اصول متداول حسابداری مشروط براتخاذ یک روش یکنواخت طی سال های مختلف از طرف مؤدی جزو هزینه های قابل قبول میباشد.